به گزارش مسیر اقتصاد در مطلب قبل اشاره شد که بهره‌برداری از سامانه جامع گمرکی، علاوه بر مزایایی که در تسهیل فرآیند تجارت کشور داشته، از طریق اتصال سامانه‌های اطلاعاتی و همچنین حداقل کردن ارتباط حضوری کارشناسان با بازرگانان توانسته است امکان جعل اسناد و زد و بند را برای قاچاقچیان دشوار تر نماید.
همچنین اشاره شد که با این وجود، اتکا به سامانه جامع گمرکی به تنهایی نمی‌تواند تأثیری بسزا در مبارزه با قاچاق کالا و کاهش آمار آن داشته باشد. در واقع سامانه جامع گمرکی تنها زمانی می‌تواند در مبارزه با قاچاق کالا مؤثر باشد که به عنوان بخشی از یک برنامه جامع در نظر گرفته شود که برای مبارزه‌ی همه جانبه با قاچاق کالا در تمامی مقاطع از زمان ورود کالا تا زمان خرده فروشی، طراحی شده است. در این یادداشت به این مهم پرداخته می شود.
آمارهای برداشت شده از سامانه جامع گمرکی در خصوص میزان قاچاق کالا و همچنین کشفیات محموله‌های قاچاق در سه سال اخیر، نشان از آن دارد که گرچه بهره‌گیری از سامانه جامع گمرکی توانسته نقشی چشمگیر در شناسایی محموله‌های قاچاق و افزایش کشفیات قاچاق داشته باشد، اما این کشفیات همچنان بخش کوچکی از کل قاچاق کالا به کشور را شامل می‌شود و کالاهای قاچاق همچنان با روندی قابل توجه در حال ورود به کشور هستند.
گرچه سامانه جامع گمرکی با اتصال پایگاه‌های داده به یکدیگر امکان جعل اسناد را دشوار کرده، اما همچنان برخی از قاچاقچیان حرفه‌ای با ترفندهای مختلف، اسناد کالاهای خود را جعل نموده و با اظهارات خلاف واقع کالاهای خود را از گمرک عبور می دهند.
در واقع اغلب کشفیات صورت گرفته در سامانه جامع گمرکی به دلیل خطاهایی بوده است که قاچاقچیان در زمان ارائه اسناد به سامانه‌های مربوطه مرتکب شده‌اند. چنانچه یک قاچاقچی بتواند تمامی اسناد مربوط به کالاهای خود را از اسناد مربوط به خرید، بارنامه، بیمه و تخلیه گرفته تا انبار داری و حمل و نقل، به صورتی سازگار با یکدیگر جعل و ارائه نماید، در سامانه جامع گمرکی به مشکل برنخواهد خورد؛ چرا که در این سامانه اصل بر صحت خود اظهاری بازرگانان است و تنها اطلاعات مربوط به سامانه‌های مختلف به یکدیگر متصل شده است.
یکی از راه‌های پیشگیری از این اقدامات قاچاقچیان، بررسی محموله‌های وارداتی با استفاده از دستگاه‌های «اشعه ایکس» یا همان «ایکس ری»، در زمان عبور از گمرک است. در این روش اقلام موجود در کانتینرها با دستگاه‌های ایکس ری اسکن شده و امکان راستی آزمایی اظهارات واردکنندگان فراهم می‌شود؛ در حال حاضر امکان عبور بخش بسیار کمی از کل کانتینرهای وارداتی از این دستگاه‌ها فراهم است.
طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی، در ۵ ماه ابتدایی سال جاری ۷۶ گمرک مختلف در زمینه واردات کالا به کشور فعال بوده‌اند. با این حال تنها تعداد ۱۱ دستگاه ایکس ری در کشور وجود دارد که در تعداد معدودی از گمرکات مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان نمونه در گمرک شهیدرجایی بندرعباس که بیش از ۳۰ درصد محموله‌های وارداتی از این گمرک وارد کشور می‌شوند، روزانه حدود ۴۰۰۰ کانتینر وارد می‌شود اما کمتر از ۱۵۰ عدد از آن‌ها مورد بازبینی توسط دستگاه‌های ایکس ری قرار می‌گیرد؛ که نشان از آمار ۳ درصدی بازبینی محموله‌های وارداتی با استفاده از دستگاه‌های ایکس ری در مجهزترین گمرک کشور دارد.
از سوی دیگر همین تعداد ایکس‌ری موجود در کشور نیز سیستم پیشرفته‌ای ندارد به طوریکه قادر به تشخیص جزئیات کانتینرها نیست و بسیار کند عمل می‌کند. دستگاه‌هایی که اکنون در گمرک ایران موجود هستند برای اسکن بار حدود ۳۰ تا ۴۰ دقیقه زمان صرف می‌کنند و همچنین برای اینکه بار اسکن شود، حتماً لازم است راننده از کامیون خود خارج شود. بنابراین ضروری است گمرکات کشور به دستگاه‌های جدیدی که قادر به تشخیص جزئیات هستند و سرعت بالاتری دارند و راننده نیز می‌تواند همراه با محموله از دستگاه عبور کند، تجهیز شوند.
البته لازم به ذکر است که بررسی تمامی محموله‌های وارداتی توسط دستگاه‌های ایکس ری نیز هزینه‌های بالایی برای گمرکات کشور ایجاد می‌کند و منطقی نیست. اما آمار ۳ درصدی نیز بسیار کمتر از حد مورد نیاز است و لازم است دست کم ۲۰ الی ۳۰ درصد از محموله‌های وارداتی با دستگاه‌های ایکس ری پیشرفته مورد بازبینی قرار گیرد تا از میزان جعل، کم‌اظهاری یا خلاف‌اظهاری قاچاقچیان کاسته شده و ریسک قاچاق را افزایش دهد.
از طرف دیگر چنانچه در مطالب قبل اشاره شد، قاچاقچیان راه‌های متنوعی را برای واردات کالاهای خود به داخل کشور مورد استفاده قرار می‌دهند که اظهار خلاف واقع در گمرک تنها یکی از آن‌هاست که با استفاده از سامانه جامع گمرکی و دستگاه‌های ایکس ری می‌توان با آن مبارزه کرد.
بنابراین لازم است اقدامات دیگری همچون رهگیری کالاهای وارداتی از زمان ورود تا خرده فروشی به منظور جلوگیری از امکان فروش کالاهای قاچاق؛ شناسه دار کردن شرکت‌های حمل و نقل و انبارها به منظور محدود کردن ارائه خدمات به قاچاقچیان؛ ساماندهی به وضعیت کالاهای قاچاق مکشوفه؛ اصلاح وضعیت کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای؛ اصلاح گریزگاه‌های قانونی همچون بار همراه مسافر و تسهیلات موجود در مناطق آزاد؛ رسیدگی سریعتر به پرونده‌های قاچاق کالا در دادگاه‌ها؛ و دیگر راهکارها نیز مورد استفاده قرار بگیرد تا موجبات کاهش آمار قاچاق کالا به کشور فراهم گردد.
