مسیر اقتصاد/ حمایت های دولتی از طرح های نوآورانه و دانش بنیان با تأسیس «صندوق نوآوری و شکوفایی» موضوع ماده ۵ قانون «حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات» با سرمایه ای ۳ هزار میلیارد تومانی به مسیر خود ادامه میدهد.
هم اکنون بیش از ۲۵۰۰ شرکت دانش بنیان در کشور ثبت شده است و عمده فعالیت صندوق مذکور ارائه تسهیلات کم بهره به طرح های مصوب این شرکت هاست؛ مقدار این تسهیلات در سال ۹۴ رقمی در حدود ۵۰۰ میلیارد تومان برای ۱۹۰۰ طرح عنوان شده است.
با این وجود اگرچه اساسنامه صندوق نوآوری و شکوفایی، به سرمایه گذاری خطر پذیر و مشارکت موثر در طرح های نوآور در کنار خدماتی چون ارائه تسهیلات و صدور ضمانت نامه توجه کرده است، اما هنوز خروجی مشخصی در این زمینه از سوی این صندوق مشاهده نشده است.
برای پوشش این مسئله و همچنین دخیل کردن مشارکت های مردمی در این قبیل سرمایه گذاری ها، صندوق های سرمایه گذاری جسورانه بورسی با هدف مشارکت در طرح های نوآورانه و هدایت سرمایه های مردمی به سمت توسعه کارآفرینی در کشور شکل گرفتند.
در یادداشت قبل به سازوکار فعالیت این صندوق ها پرداخته شد؛ در این یادداشت نیز به اهم مسائل پیش روی صندوق های جسورانه که می تواند موفقیتشان را تحت شعاع قرار دهد پرداخته خواهد شد:
۱- عدم رغبت کارآفرینان به مشارکت با VCهای بورسی: بررسی ها نشان میدهد یکی از عوامل اصلی پا نگرفتن سرمایه گذاری خطر پذیر در کشور، عدم تمایل صاحبان ایده های نوآور برای مشارکت با سرمایه گذاران خطرپذیر است. سه دلیل عمده برای این بی میلی را می توان اینگونه برشمرد:
الف) دسترسی به منابع و تسهیلات رایگان دولتی: همان گونه که اشاره شد، صندوق نوآوری و شکوفایی و دیگر نهادهای مالی دولتی جهت حمایت از طرح های دانش بنیان، تسهیلات ارزان قیمتی در اختیار شرکت های دانش بنیان قرار می دهند. در این میان صاحبان ایده، دریافت وام کم بهره را بر شراکت با سرمایه گذار و زحمات مترتب بر آن ترجیح داده و حاضر به مشارکت نیستند؛ حتی اگر احتمال دهند که در اواسط کار با مشکل مواجه شده و از پس تعهدات خود بر نخواهند آمد. همچنین شرکت های دانش بنیان در صورت اطمینان به موفقیت طرح، حاضر به مشارکت با سرمایه گذار نبوده و به دنبال دسترسی به تسهیلات ارزان قیمت خواهند بود. در واقع کارآفرینان، VC را نه برای شکست و نه برای موفقیت می خواهند.
ب) نبود فرهنگ مشارکت و کار تیمی: در فرهنگ حاکم بر فضای کسب و کار، مشارکت و کار تیمی با ملاحظات زیادی همراه است. نداشتن آگاهی و تجربه کافی از شراکت با نهادهایی همچون صندوقهای جسورانه سد راه توسعه شرکت های نوآور میباشد. در واقع عدم اعتماد متقابل، مانع شکل گیری کار تیمی در این ساختار میگردد.
ج) نگرانی از مالکیت معنوی ایده نوآورانه: دانش فنی صاحبان ایدههای نوآور، مهمترین دارایی آنها محسوب میشود. VC های بورسی، استفاده از توانمندی مدیریتی و مالی صندوق های جسورانه را در کنار توانمندی فنی کارآفرین فراهم میکند؛ این همکاری، نگرانی صاحبان ایده را از لو رفتن دانش فنی طرح به دنبال دارد و
۲- عدم اعتماد سرمایه گذاران به تیم مدیریتی صندوق های جسورانه: اعتماد به تیم مدیریتی و افراد کلیدی صندوق های جسورانه، موتور محرکه جذب سرمایه های مردمی به سمت این صندوق ها می باشد. هر چه صاحبان صندوق از سابقه درخشانی برخوردار بوده و تجربه های موفقی را از دید سرمایه گذاران پشت سر گذاشته باشند، مسیر حرکت این نهادها هموارتر بوده و امید بیشتری به آنها وجود دارد. با توجه به ساز و کار صندوق های جسورانه که معمولا تا انتهای عمر صندوق (حداکثر۷ سال)، دسترسی به اصل سرمایه وجود ندارد و نیز تقسیم سودی هم در این مدت انجام نمی پذیرد، می توان انتظار داشت که افرادی وارد چنین فعالیتی می شوند که به سرمایه خود تا چند سال نیازی نداشته و پس از آن به دنبال سودهای بالا هستند. علاوه بر این، موفقیت پروژه های اولیه ورودی به صندوق های جسورانه، در شکل گیری اعتماد عمومی سرمایه گذاران به این صندوق ها نقشی تعیین کننده خواهد داشت.
۳- غلبه نگاه کوتاه مدت به سرمایه گذاری: فضای حاکم بر سرمایه گذاری کشور و همچنین بازار سرمایه، کسب سود در کوتاه مدت و نپذیرفتن ریسک بالا در سرمایه گذاری است. با توجه به نگاه بلندمدت (حداقل ۳ سال) صندوق های جسورانه به سرمایه گذاری و کسب سود، مشکلاتی در جذب سرمایه بوجود خواهد آمد.
۴- نبود موسسات رتبهبندی طرحهای نوآورانه در کشور: بررسی طرح های نوآور و اولویت بندی طرح ها براساس میزان موفقیت در مدل سرمایه گذاری خطر پذیر، از مهمترین فعالیتهای صندوق های جسورانه است. در کشور موسسات حرفهای ارائه دهنده خدمات پشتیبانی برای طرح های نوآورانه وجود ندارد و لذا اعتماد به طرح ها از طریق تخمین میزان موفقیت آنها، کمتر اتفاق می افتد.
با توجه به مسائل ذکر شده، برای رسیدن به جایگاه شایسته ایران در اقتصاد دانش بنیان و نیز تقویت صندوق های جسورانه بورسی، ضروری است نگاهی جدی به انگیزه های ورود کارآفرینان و سرمایه گذاران در این حوزه صورت گرفته و سیاست های انگیزشی مرتبط توسط سیاستگذاران به کار گرفته شوند.
