به گزارش مسیر اقتصاد در دهه‌های اخیر فقر، گرسنگی و درگیری بر سراسر قاره آفریقا سایه افکنده است. هرچند بسیاری از افراد این موضوع را به چالش‌های حاکمیتی آفریقا نسبت می‌دهند، اما دستور کار عمدی امپراتوری غربی مانع از توسعه این قاره در تمام بخش‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی شده است. البته در چند سال گذشته شرایط دگرگون شد و نفوذ فزاینده مراکز اوراسیایی مانند «بریکس پلاس» و «مشارکت اوراسیای بزرگ» که کشورهای جنوبی جهانی را به عنوان اعضای برابر می‌پذیرند، این امید را ایجاد می‌کند که قید و بندهای قدیمی استعمار نو شکسته و آفریقا بتواند از رنسانس بدون محدودیت برخوردار شود.
تاثیر استعمارگری غربی بر تداوم فقر
ظهور قطب جهانی جدید برای به چالش کشیدن نظم تک قطبی سنتی، تأثیر قابل توجهی در سراسر منطقه صحرای آفریقا داشته است. از همین روی، در سال‌های اخیر کودتاهای نظامی در این منطقه افزایش و دولت‌های غربگرا تغییر کرده‌اند. این کودتاها در چاد (آوریل ۲۰۲۱)، مالی (مه ۲۰۲۱)، گینه (سپتامبر ۲۰۲۱)، سودان (اکتبر ۲۰۲۱)، بورکینافاسو (ژانویه ۲۰۲۲)، نیجر (ژوئیه ۲۰۲۳) و گابن (اوت ۲۰۲) روی داده اند. برای نمونه، در گابن بیش از ۳۰ درصد مردم آن با کمتر از یک دلار در روز زندگی می‌کنند، همچنین ۶۰ درصد مناطق آن باوجود منابع طلا، الماس، منگنز، اورانیوم، سنگ آهن، گاز طبیعی و نفت، فاقد خدمات بهداشتی یا آب آشامیدنی تمیز هستند. در مقابل بیشتر منابع در انحصار شرکت‌های فرانسوی مانند ارامات، توتال و آریوا است.
باوجود فراوانی مواد معدنی کمیاب، مس، اورانیوم و طلا، ۷۰ درصد مردم کشور مالی هنوز در فقر مطلق زندگی می‌کنند. به طور مشابه، باوجود ثروت نفت، خاک حاصلخیز و آب کافی در سودان، ۷۷ درصد از جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند. در نیجر غنی از اورانیوم، که بیش از ۳۵ درصد سوخت صنعت هسته‌ای فرانسه (که ۷۰ درصد سبد انرژی فرانسه را تشکیل می‌دهد) را تأمین می‌کند، تنها ۳ درصد از مردم به برق دسترسی دارند. در مستعمره «سابق» فرانسه یعنی چاد، این رقم اندکی بیشتر و ۹ درصد است.
افزایش نفوذ نظامی-فنی روسیه در کشورهای آفریقایی
در سال‌های اخیر، روسیه با استفاده از صنایع پیشرفته دفاعی و قابلیت‌های اطلاعاتی نظامی، خود را به عنوان حامی قابل اعتماد دولت‌های ملی آفریقا تثبیت کرده است. هدف مسکو و پکن تقویت همکاری و توسعه گروه بریکس پلاس برای ایجاد محیطی مساعد برای رشد متقابل است. هرچند غرب به دنبال تضعیف و انزوی مسکو بوده، اما حضور ۴۹ کشور آفریقایی در دومین اجلاس سران آفریقا و روسیه در ژوئیه ۲۰۲۳، تصویر بسیار متفاوتی را ترسیم می‌کند. روسیه همچنین بزرگترین تامین کننده تسلیحات آفریقا – ۴۴ درصد از واردات تسلیحات از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ – بوده و با ۴۰ کشور آفریقایی قراردادهای نظامی-فنی امضا کرده است. علاوه بر این، مسکو در رزمایش‌های نظامی مشترک با کشورهایی مانند مصر، الجزایر، آفریقای جنوبی (با همکاری چین) و تونس شرکت کرده است.
نقش چین در توسعه زیرساخت‌های قاره آفریقا
ماه گذشته، گروه بریکس از ۵ به ۱۱ عضو افزایش یافت که شامل سه کشور ژئواستراتژیک آفریقایی مصر، آفریقای جنوبی و اتیوپی و دارندگان انرژی غرب آسیا یعنی ایران، عربستان سعودی و امارات با منافع گسترده در سراسر آفریقا است. همچنین «ابتکار امنیت جهانی» چین در آوریل ۲۰۲۲ رونمایی شد که فراتر از دکترین امنیتی غیرغربی است و در هسته خود، تأکید اساسی بر توسعه اقتصادی به عنوان پایه و اساس صلح استراتژیک بلندمدت دارد.
در دهه گذشته، چین سیاست توسعه ریلی، اتصالات و ایجاد ظرفیت‌های صنعتی، آموزش و مهارت‌سازی در کشورهای شریک خود را پیش برده است. در این راستا، تجارت چین با آفریقا به ۲۸۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت که نشان دهنده افزایش ۱۱ درصدی نسبت به سال گذشته است. حجم تجارت چین با این قاره، بیش از چهار برابر ایالات متحده یعنی ۶۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ بوده است. در همان بازه ۱۰ ساله، شرکت‌های چینی ۷۰۰ میلیارد دلار در پروژه‌های قراردادی برای ساخت سیستم‌های انرژی، شبکه‌های حمل‌ونقل، قطب‌های تولید، بنادر، مخابرات، هوافضا، هوانوردی، مالی و زیرساخت‌ها نرم سرمایه گذاری کرده‌اند.
با وجود چالش‌های ناشی از مداخلات غرب، چین توانست ۶ هزار کیلومتر راه آهن، ۶ هزار کیلومتر جاده، ۲۰ بندر، ۸۰ تاسیسات بزرگ برق، ۱۳۰ بیمارستان و ۱۷۰ مدرسه در این قاره بسازد. در حالیکه برخی از «دموکراسی‌های» غربی به تهدید مداخله نظامی، تحریم یا ترور در نیجر پس از کودتا متوسل می‌شوند، چین نقش میانجی صلح را برعهده گرفت و بر تعهد خود برای تداوم همه پروژه‌های نیجر، از جمله خط لوله صادرات نفت خام از میادین آگادم به بنین تاکید دارد. در حال حاضر، سه چهارم این خط لوله تکمیل شده و پس از بهره‌برداری، تولید نفت نیجر را تا ۴۵۰ درصد افزایش خواهد داد.
گسترش خط آهن ماوراء آفریقا از طریق تنگه ۲۹ کیلومتری باب المندب نیز چشم‌انداز مثبتی را ترسیم می‌کند. این پروژه جیبوتی را به یمن متصل و سپس آن را به خط ریلی سریع السیر در حال ساخت خلیج فارس-دریای سرخ وصل می‌کند. تلاش‌های مستمر چین در این زمینه، باعث هماهنگی گسترده قاره‌ای است. همچنین، پکن در حال ساخت «BRI آفریقا» (ابتکار کمربند و جاده) در بخش‌هایی از این قاره است؛ از جمله خط ۱۲۲۸ کیلومتری که داکار در سنگال را به باماکو در مالی وصل و یا خط ۲۸۳ کیلومتری که نیجر محصور در خشکی را به نیجریه متصل می‌کند. با ادامه گسترش این پروژه، اتصال سایر کشورهای محصور در خشکی آفریقا و بنادر در امتداد سواحل اقیانوس اطلس امکانپذیر و تجارت در سراسر این قاره افزایش می‌یابد.
توسعه شمال-جنوبی آفریقا با همکاری روسیه و چین
در شمال آفریقا، سه خط ریلی شمال-جنوب در چارچوب برنامه افریقا «۲۰۶۳ Vision» تعریف شده‌اند که دارای بنادر استراتژیک در الجزایر، مصر و مراکش برای تسهیل تجارت با اروپا است. ورود مصر به بریکس پلاس در ژانویه ۲۰۲۴ و گنجاندن احتمالی الجزایر در آینده، نشان دهنده اهمیت فزاینده ژئوپلیتیکی شمال آفریقا به عنوان قطب رشد صنعتی و دروازه‌ای بین آفریقا، اروپا و قلب اوراسیا است. مصر دومین اقتصاد بزرگ آفریقا با تولید ناخالص داخلی ۴۷۵ میلیارد دلاری است که از دروازه استراتژیک به هارتلند و اروپا از طریق مسیرهای زمینی و دریایی برخوردار است. چین همچنین به ساخت سیستم ریلی پرسرعت مصر با همکاری شرکت‌های آلمانی پرداخته و سرمایه‌گذار عمده در بنادر مصر شامل اسکندریه، ابوقیر و ال دخیله است که با خطوط عرضه اروپا ادغام شده‌اند.
مراکش که با کمک مالی فرانسه، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و کویت اولین راه آهن سریع السیر آفریقا (البراق) را با موفقیت ساخت، بزرگترین بندر مدیترانه – بندر تانگر مد – را نیز ایجاد و چین ۴۰ درصد از توسعه بندر را تامین می‌کند. این شبکه حمل و نقل پیشرفته، الهام بخش خودروسازان بزرگ اروپایی مانند گروه رنو و پی‌اس‌ای برای راه اندازی کارخانه در منطقه است. از نقطه نظر ژئوپلیتیک انرژی نیز شرکت روس‌نفت بخشی از سهام میدان گاز فراساحلی مصر را در اختیار دارد. همچنیین، در ژوئن ۲۰۲۲ روس اتم ساخت راکتور نسل سوم «الضعبه» را آغاز و براساس برنامه‌ریزی، در سال ۲۰۲۶ به مرحله تولید انرژی خواهد رسید. روسیه همچنین دارای ۲.۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در مجتمع پتروشیمی و پالایشگاه نفت در مراکش است. بدون تردید آفریقا در تلاش برای استقلال اقتصادی خود است که مدت‌ها توسط قدرت‌های استعماری انکار شده بود. ظهور نظم چند قطبی، کشورهای این قاره را به جهانی عادلانه‌تر و هماهنگ‌تر نزدیک می‌کند.
منبع: کریدل
انتهای پیام/ اقتصاد بین‌الملل
