مسیر اقتصاد/ رهبر معظم انقلاب شعار سال ۱۴۰۲ را «مهار تورم و رشد تولید» اعلام کردند. مالیات به عنوان یکی از ابزارهای سیاست مالی می‌تواند بر هر دو بخش سیاست کلان سال، یعنی مهار تورم و رشد تولید اثرگذار باشد و نقش ویژه‌ای ایفا کند. مالیات‌ها عموما به منظور پیاده‌سازی دو کارکرد تامین منابع دولت و تنظیم‌گری در اقتصاد به کار گرفته می‌شوند. لذا برای درک اثر مالیات بر تولید و تورم باید از این دو منظر ورود کرد. در این مطلب از منظر تنظیم‌گری و اثر مالیات تنظیمی بر کالاهای خاص به موضوع پرداخته خواهد شد.
وضع مالیات تنظیمی با هدف تاثیر بر عرضه و تقاضا
کمتر توسعه یافته بودن نظام مالیاتی ایران، موجب شده است که تعداد پایه‌های مالیاتی تنظیم‌گرانه در قوانین مالیاتی کم باشد. مالیات بر کالاهای نفتی، سیگار، نوشابه، مالیات بر خانه‌های خالی و عوارض سبز (مالیات بر واحدهای آلاینده) از جمله مالیات‌هایی هستند که با هدف تنظیم‌گری وضع شده‌اند. برخی دیگر از پایه‌های مالیاتی نظیر مالیات بر اراضی بایر، مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر املاک و خودروهای گرانقیمت قانون دائمی ندارند یا به نحو بازدارنده و تنظیم‌گرانه طراحی نشده‌اند.
مالیات بر کالاهای نفتی همان مالیات بر سوخت یا کربن است که با هدف کاهش آلایندگی‌های زیست محیطی از طریق کاهش تقاضا و انگیزه مصرف در جهان کاربرد دارد. در ایران به دلیل پایین بودن قیمت نسبی سوخت، چنین مالیاتی با وجود نرخ‌های ۳۰ و ۱۵ درصدی، هدف تنظیم‌گرانه را برآورده نمی‌کنند و تاثیر چندانی بر افزایش قیمت سوخت ندارند.
تاثیر ناچیز یا مثبت مالیات بر کربن (سوخت) بر رشد تولید با تغییر الگوی مصرف
اما به طور کلی اگر چنین مالیاتی (مالیات بر سوخت) به طور بازدارنده عمل کند، باعث افزایش قیمت انرژی خواهد شد و به دلیل تاثیر در قیمت تمام شده محصول، ممکن است افزایش تورم (در صورتی که تولیدکننده راضی به کاهش حاشیه سود خود نباشد) یا کاهش انگیزه تولید (در صورت کاهش تقاضا یا کاهش حاشیه سود) رخ دهد.
این مالیات، الگوهای مصرف را تغییر می‌دهد زیرا افراد و مشاغل را به سمت مصرف کالاها و خدماتی تغییر می‌دهد که کربن کمتری دارند. تأثیر مالیات کربن بر اقتصاد به نحوه خرج کردن درآمد این سیاست مالیاتی بستگی دارد. بدون در نظر گرفتن نحوه استفاده از درآمدهای مالیات بر کربن، چنین مالیاتی تأثیر منفی بر اقتصاد خواهد داشت. با این حال، شواهد تجربی کشورهای اروپایی که مالیات کربن را اعمال کرده‌اند نشان می‌دهد که تأثیر صفر یا مثبتی بر تولید ناخالص داخلی و رشد کل اشتغال دارد.[۱]
کاهش هزینه‌های رفاهی و سلامت در بلندمدت با مالیات تنظیمی کالاهای خاص
در کوتاه مدت اثر این سیاست بر اقتصاد نامطلوب جلوه می‌کند و ممکن است سیاستگذاران به دلیل شکنندگی ساختار و بازیگران سمت عرضه و تقاضا از چنین اقدامی سر باز زنند. اما در بلندمدت انجام چنین سیاستی برای پایداری اقتصادی ضروری است و به نفع رفاه کل اقتصاد خواهد بود.
لذا باید با تعریف مراحل گذار و تدریجی، زمینه را برای چنین سیاستی فراهم کرد. حفظ منابع محیط زیستی، کاهش هزینه‌های درمان و سلامت، صرفه‌جویی انرژی و استفاده بهره‌ور از آن، ضمن تامین رفاه برای عموم مردم باعث افزایش قدرت رقابت‌پذیری تولیدکنندگان در سطح جهانی خواهد بود.
در مورد کالاهای آسیب‌رسان نظیر سیگار و نوشابه نیز به دلیل اثر بلندمدت این کالاها بر سلامت جامعه و افزایش هزینه‌های درمان، کاهش تقاضای این نوع کالاها با اعمال مالیات، به افزایش رفاه کمک خواهد کرد و موجب پیشگیری و کاهش هزینه‌های تامین اجتماعی بیماری‌هایی نظیر دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی و تنفسی و … خواهد بود.
در گزارش بعدی به بررسی مالیات بر اراضی بایر، مالیات بر خانه‌های خالی، مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر املاک و خودروهای لوکس و تاثیر آن‌ها بر تورم و تولید پرداخته خواهد شد.
پینوشت:
[۱] بنیاد پترسون آمریکا، «مالیات بر کرین چه تاثیری بر اقتصاد دارد؟» ، ۲۰۲۱
انتهای پیام/ مالیات
