مسیر اقتصاد/ با ابلاغ مصوبه اداره گذرگاه‌های مرزی عراق به وزارت حمل و نقل این کشور، در دو مرز ایران و مرز بوکمال سوریه امکان تردد ترانزیتی فراهم شده است. دو مرز خسروی و مهران، این امکان را پیدا کردند تا حمل و نقل ترانزیتی کالا را به داخل عراق انجام دهند. به این ترتیب صادرات کالا به سوریه از این پس می‌تواند از طریق مسیر زمینی داخلی عراق محقق شود. این اتفاق به معنای تشکیل یک کریدور اقتصادی جدید برای ایران و اتصال مستقیم صادرات کشور به دریای مدیترانه است. موضوعی که پیش از این، به دلیل عدم تصویب و اجرای کنوانسیون ترانزیت بین الملل TIR در کشور عراق، امکانپذیر نبود و صادرات ایران به سوریه از طریق کشتی انجام می‌گرفت.
اجرای کنوانسیون TIR با گذشت یک سال از تصویب قانونی در پارلمان عراق
قانون پیوستن به «کنوانسیون قرارداد حمل و نقل بین المللی کالا از طریق جاده» در دی ماه ۱۳۹۸ در پارلمان عراق تصویب شد. به موجب این قانون، كالا در وسیله نقلیه جاده ای در کشور مبدا پلمپ شده و از خاک کشورهای بین راه عبور می‌كند و تا مقصد نیازی به انجام تشریفات گمركی مربوط به ترانزیت در مرزهای ورودی و خروجی این كشورها طبق قوانین داخلی آنها نخواهد بود.[۱]
تهیه دستورالعمل‌های اجرایی این قانون در کشور عراق، یک سال به طول انجامید و بالاخره در بهمن ۱۳۹۹ اداره گذرگاه‌های مرزی عراق در بخشنامه‌ای، مجوز حمل و نقل ترانزیتی از ۶ مرز تجاری را صادر کرد. مطابق کنوانسیون TIR مجوز ترانزیت هم به کالاهای صادرشده به کشور مقصد (عراق)و هم به مقصد کشور ثالث تعلق می‌گیرد.
ترانزیت از داخل عراق به خواست همسایگان و به نفع عراقیان
به گفته ناصر حسین الشبلی وزیر حمل و نقل عراق «ترانزیت از طریق عراق به یک خواست عمومی کشورهای همسایه تبدیل شده است. زیرا این اتفاق، یک کریدور تجاری برای عبور از کشورهای همسایه و اروپا خواهد بود.»
وی همچنین گفت: «دولت عراق اراده کرده است از موقعیت جغرافیایی مهم کشور برای ترانزیت جاده‌ای و هوایی استفاده کند، چرا که خاک عراق حلقه اتصال بسیاری از کشورهاست. اجرایی شدن این پروژه موجب درآمد زیادی برای دولت و به مصلحت شهروندان عراقی است.»[۲]
مجوز ترانزیت صادر شده توسط عراق شامل چه کشورهایی است؟
بر اساس سند ابلاغی اداره گذرگاه‌های مرزی عراق، ۶ مرز دارای مجوز در مجاورت پنج کشور ایران، کویت، عربستان، اردن و سوریه است. از آنجا که مرز مشترک عراق با ترکیه، در محدوده اقلیم کردستان است و این اقلیم قانون کنوانسیون مزبور را نپذیرفته است، مرزهای ترکیه مشمول این مجوز نیستند.
با مجوز صادر شده، از این پس دو مرز مهران (زرباطیه در عراق) و خسروی (المنذریه در عراق) می‌توانند کالاهای صادراتی ایران را بدون جابجایی بین دو کامیون و بدون ترخیص گمرکی در مرزها، به داخل عراق منتقل کنند. همچنین مرز القائم (البوکمال در سوریه) نیز می‌تواند تبادل ترانزیتی انجام دهد. بدین ترتیب برای نخستین بار صادرات یکسره کالاهای غیرنفتی ایران به داخل خاک عراق و سوریه پس از سالها امکانپذیر می‌شود. نمودار زیر سهم کشورهای همسایه عراق از واردات این کشور را مقایسه می‌کند.
این فرصت بزرگ می‌تواند گام بلندی در راستای رشد صادرات ایران به عراق باشد. صادراتی که به گفته حسن روحانی رئیس جمهور برای رسیدن به ۲۰ میلیارد دلار در سالهای آینده هدفگذاری شده است. مقدار تقریبی صادرات ایران به عراق در حال حاضر سالیانه ۱۰ میلیارد دلار گزارش شده است.
پیش از این تنها صادرات نفتی و مشتقات آن با عراق به صورت مستقیم انجام می‌شد. اما با تحول اخیر، کالاهای فاسد شدنی و حساس می‌تواند مستقیما به مقصد منتقل شود و در مرز توقف گمرکی نکند.
چرا اتصال ایران به سوریه و مدیترانه مهم است؟
در حال حاضر صادرات ایران به کشور سوریه از طریق کشتی انجام می‌شود. اما با فعال شدن ترانزیت زمینی در البوکمال، این امکان برای بخش خصوصی ایران فراهم خواهد بود تا کالای خود را بسیار آسان‌تر به سوریه بفرستد؛ کشوری که در سالهای پس از جنگ قرار دارد و یک بازار بزرگ صادرات کالا و خدمات فنی مهندسی محسوب می‌شود.
با گشایش این مسیر زمینی، هزینه صادرات ایران به سوریه به گفته کیوان کاشفی رئیس اتاق بازرگانی ایران و سوریه تا ۵۰ درصد کاهش می‌یابد.[۳] همچنین زمان حمل و نقل نیز به گفته حسن دانایی فر رئیس ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران با عراق و سوریه، از ۱۵ روز به ۲ روز کاهش می‌یابد. صادرات سالیانه ایران به مقصد سوریه در سال ۱۳۹۸ در اثر جنگ با داعش و دشواری حمل و نقل با کشتی، کمتر از ۱۶۰ میلیون دلار بوده که معادل یک سوم صادرات در ۱۳۸۹ است.[۴]
با این حال فواید برقراری این مسیر ترانزیتی برای ایران، تنها منحصر در صادرات به مقصد عراق و سوریه نیست. این کریدور زمینی می‌تواند دروازه‌ای برای تبادلات تجاری ایران با سایر کشورهای حوزه مدیترانه همچون لبنان و مصر نیز باشد.
پینوشت:
[۱] پایگاه اطلاع رسانی پارلمان عراق
[۲] پایگاه اطلاع رسانی شرکت حمل و نقل زمینی عراق
[۳] پایگاه خبری اتاق بازرگانی ایران؛ شماره خبر ۳۰۴۹۵
[۴] خبرگزاری ایرنا؛ شماره خبر: ۸۴۱۲۹۴۲۳
انتهای پیام/ تجارت و ارز
کاش هر چه زودتر راه آهن شلمچه به بصره و لاذقیه درکنار دریای مدیترانه ساخته شود.