«قیمت جهانی بنزین» وجود خارجی ندارد/ مقایسه قیمت بنزین در ایران و دیگر کشورها

مسیر اقتصاد/ یکی از دلایل اصلی موافقان سهمیه‌بندی و افزایش قیمت بنزین، پایین بودن قیمت در بازار داخلی در مقایسه با قیمت جهانی آن است. در واقع موافقان افزایش قیمت معتقدند بنزین در ایران ارزان است و باید گرانتر شود.

در این زمینه آنچه همواره از سوی برخی مطرح می‌شود، رساندن قیمت داخلی حامل‌های انرژی به سطح قیمت صادراتی است؛ که در این صورت قیمت هر لیتر بنزین باید درحدود ۰.۵ دلار، معادل ۶ هزار تومان تعیین شود. بنابراین این عده معتقدند حتی با وجود افزایش قیمت هر لیتر بنزین به ۳ هزار تومان، همچنان قیمت این محصول در ایران ارزان است.

«قیمت جهانی بنزین» وجود خارجی ندارد

اما قیمت حامل‌های انرژی در تمامی کشورهای جهان تنها با معیار برابری با قیمت صادراتی تعیین نمی‌شود؛ اینکه درحال حاضر در هیچ دو کشوری قیمت بنزین دقیقا باهم برابر نیست، دلیلی بر اثبات این مدعاست. در واقع معیاری به عنوان «قیمت جهانی» برای بنزین عملا وجود خارجی ندارد و کشورها با توجه به شرایط اقتصادی و دیگر معیارها، بر تعیین قیمت بنزین اعمال نظر می‌کنند. به همین دلیل اکنون قیمت هرلیتر بنزین در کشورهای جهان از ۰.۰۱ تا ۲.۲ دلار متغیر است.

در بسیاری از کشورها، قیمت خرده فروشی حامل‌های انرژی به دلیل پیگیری سیاست‌های رونق حمل و نقل عمومی و کاهش انتشار آلاینده، بیش از قیمت واردات یا صادرات(FOB) تعیین می‌شود؛ و در مقابل بسیاری از کشورها نیز به منظور حمایت از مصرف کنندگان داخلی و کمک به افزایش رفاه مردم، قیمت حامل‌های انرژی را کمتر از قیمت صادراتی تعیین می‌کنند.

در تعیین قیمت بنزین باید قدرت خرید مردم لحاظ شود

بنابراین قیمتگذاری حامل‌های انرژی صرفا بر اساس معیارهای هزینه و فایده انجام نمی‌شود و موارد دیگری همچون سیاست‌های کلان و شرایط اقتصادی کشورها نیز بر آن اثرگذار است.

در این میان یکی از مهم‌ترین معیارهایی که لازم است در تعیین قیمت مناسب حامل‌های انرژی لحاظ شود، قدرت خرید مردم است. به بیان دیگر در کشوری که مردم قدرت خرید و درآمد پایینی دارند، نباید سیاست‌های تعیین قیمت حامل‌های انرژی به مانند کشوری تعیین شود که مردم آن درآمدهای بالایی دارند و به تبع آن از توان خرید بالایی نیز برخوردارند.

قیمت بنزین در ایران ارزان است؟

در واقع اگر قرار باشد به این سوال پاسخ داده شود که آیا بنزین در ایران ارزان تر است و یا کشوری همچون ترکیه یا آمریکا، بسنده کردن به قیمت اسمی بنزین اقدامی منطقی نیست و حتما باید در پاسخ به این سئوال قدرت خرید مردم با قیمت بنزین مقایسه شود. به بیان دیگر ارزان و یا گران بودن بنزین در کشورها به جای قیمت اسمی باید با استفاده از شاخص نسبت درآمد سرانه مردم به قیمت بنزین تعیین شود.

به طور مثال در ایران بر اساس آخرین آمارهای بانک مرکزی، تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های جاری در سال ۱۳۹۶ درحدود ۱۴۸۰ هزار میلیارد تومان بوده و هر ایرانی در این سال به طور میانگین در حدود ۱۸ میلیون تومان درآمد داشته است.[۱] آمار تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت‌های جاری در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ منتشر نشده است، اما با فرض خوشبینانه افزایش سالانه ۳۰ درصدی این شاخص در دو سال اخیر، این رقم در سال ۱۳۹۸ کمتر از ۲۵۰۰ هزار میلیارد تومان است و درآمد متوسط هر ایرانی نیز در این سال کمتر از ۳۰ میلیون تومان برآورد می‌شود.

حال اگر قیمت غیر سهمیه‌ای ۳ هزار تومانی را به عنوان معیار قیمت بنزین در ایران در نظر بگیریم، در سال ۱۳۹۸ نسبت درآمد سالانه میانگین هر ایرانی به قیمت بنزین، درحدود ۱۰ هزار بوده است؛ به این معنی که درآمد میانگین سالانه هر ایرانی معادل قیمت ۱۰ هزار لیتر بنزین است. درحالیکه بر اساس آمارهای جهانی این نسبت برای بسیاری از کشورهای منطقه و کشورهای دیگر نقاط جهان، به مراتب بیشتر از ایران است؛ و عملا در این کشورها بنزین با قیمتی ارزان‌تر در دسترس مردم است.

قیمت بنزین در ۶۰ کشور جهان ارزان‌تر از ایران است

در جدول زیر نسبت درآمد سالانه میانگین مردم به قیمت بنزین در برخی از کشورهای جهان نشان داده شده است.[۲]

نکته بسیار مهم در شاخص نسبت درآمد مردم به قیمت بنزین، در آن است که این شاخص مستقل از نرخ اسمی ارز در کشورهاست و با افزایش یا کاهش نرخ ارز، تغییری در آن ایجاد نمی‌شود؛ چراکه درآمد سالانه و قیمت بنزین در هر کشور بر اساس نرخ ارز ملی همان کشور تعیین می‌شود و از این رو افزایش یا کاهش نرخ برابری دلار، در نسبت این دو اثری ندارد.

بر این اساس گرچه ایران از نظر قیمت اسمی بنزین، در رتبه چهارم جهان قرار دارد، اما چنانچه شاخص قدرت خرید مردم نیز لحاظ شود، دست کم ۶۰ کشور جهان از نظر ارزانی بنزین از ایران سبقت می‌گیرند.

در بین کشورهای تولیدکننده نفت منطقه، قیمت بنزین تنها در کشور عراق از ایران بالاتر است و حتی در بسیاری از کشورهای واردکننده سوخت از جمله ژاپن، کره‌جنوبی و آمریکا نیز بنزین با قیمتی به مراتب ارزان‌تر در دسترس مردم است.

معیار مناسب قیمت‌گذاری بنزین چیست؟

بنابراین در تعیین قیمت بنزین نباید یک عدد موهوم به عنوان «قیمت جهانی» که عملا وجود خارجی ندارد و با نرخ اسمی ارز به شدت نوسان می‌یابد، معیار قرار بگیرد؛ بلکه معیار مناسب در تعیین قیمت بنزین، در نظر گرفتن نسبت قیمت‌ها در بازار داخلی است.

به عبارت دیگر در تعیین قیمت مناسب برای حامل‌های انرژی، باید قدرت خرید مردم نیز لحاظ شود و تلاش برای رساندن قیمت حامل‌های انرژی در ایران به سطح قیمت‌های جهانی، تنها زمانی توجیه پذیر است که درآمد مردم ایران نیز به سطح میانگین درآمد سرانه کشورهای منطقه و جهان نزدیک شده باشد.

در عین حال قیمت بنزین در داخل کشور نباید به نحوی باشد که مردم را به سمت مصرف بی رویه و حتی قاچاق این محصول سوق دهد؛ اما این هدف معقول با سهمیه‌بندی بنزین و افزایش قیمت صرفا برای پرمصرف‌ها نیز قابل تحقق است.

پینوشت:

[۱]  سایت بانک مرکزی؛ بخش نماگرهای اقتصادی؛

[۲] سایت استاتیکس تایمز

انتهای پیام/ نفت و انرژی