به گزارش مسیر اقتصاد یکی از مسائل مهم در زمینه‌ی مبارزه با قاچاق کالا، اطلاع از میزان و نحوه قاچاق کالاهای مختلف به کشور است. طبق ماده ۱۶ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، مرجع تخصصی تهیه و ارائه برآوردها و اطلاعات و آمار در امر قاچاق کالا و ارز است.
این ستاد، آمار قاچاق مربوط به کالاهای مختلف را در کارگروهی با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت بهداشت، وزارت امور اقتصادی و دارایی، بانک مرکزی، گمرک ایران، سازمان تعزیرات حکومتی، ناجا، واجا و مرکز آمار ایران، تهیه می‌نماید.
بنابراین در عمل وظیفه جمع‌آوری اطلاعات در خصوص حجم قاچاق کالا به همان نهادهایی سپرده شده که مسئول مبارزه با قاچاق کالا هستند. اما صحیح آن است که هنگامی که وظیفه‌ای به یک نهاد سپرده می‌شود، رصد نحوه‌ی اجرای وظایف و همچنین نتایج آن نباید بر عهده همان نهاد باشد؛ چراکه این شائبه پیش می‌آید که نهاد مربوطه به جای تلاش در جهت انجام وظایف خود، به تلاش در جهت مطلوب نشان دادن اقداماتش بپردازد.
در خصوص آمارهای قاچاق کالا نیز این مسئله رخ داده و به نظر می‌رسد میزان واقعی قاچاق کالا، با آمارهای رسمی که از سوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا گزارش می‌شود تفاوت دارد.
طبق آمار رسمی منتشر شده از سوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا، میزان قاچاق کالا به کشور در سال ۱۳۹۴، ۱۴٫۷ میلیارد دلار بوده است.[۱]
در جدول زیر جزئیات مربوط به حجم قاچاق کالا به کشور در سال ۱۳۹۴ نشان داده شده است:
این ستاد در گزارش خود در خصوص روش جمع‌آوری این اطلاعات، آورده است که عمدتا از روش شکاف عرضه و تقاضا استفاده کرده است. در این روش میزان فروش کل بازار با مجموع میزان تولید داخل و واردات رسمی مقایسه می‌شود و از این طریق برآوردی از میزان قاچاق به دست می‌آید.
اما در خصوص آمار منتشر شده از سوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا ابهاماتی وجود دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
به عنوان مثال واضح است که کالاهایی که میزان قاچاق آنها در جدول فوق آورده شده‌اند، تنها بخشی از کالاهایی هستند که به داخل کشور قاچاق می‌شوند. بنابراین گزارش ستاد مبارزه با قاچاق کالا تمامی کالاهای قاچاق شده به کشور را شامل نشده است.
مثلا مقدار ورود قاچاق کالا به کشور در اقلامی مانند میوه، سبزیجات، غلات (برنج، گندم، جو و ذرت)، مکمل‌های غذایی، نخ، انواع جواهرات و دیگر اقلام مشابه بالا گزارش شده است؛ درحالیکه در جدول فوق که گزارش ستاد است، اثری از این کالاها دیده نمیشود.
شاید بتوان بخشی از پاسخ به این ابهام را در خود گزارش جست و جو کرد. گرچه در گزارشات رسمی میزان قاچاق کالا به کشور ۱۴٫۷ میلیارد دلار گزارش شده ولی در همین گزارش در کنار اقلام فوق (که مجموع میزان قاچاق آنها ۱۴٫۷ میلیارد دلار است)، ردیفی تحت عنوان «سایر کالاها» نیز آمده که میزان قاچاق آنها ۲٫۸ میلیارد دلار برآورد شده اما با این مقدار اعلامی جمع نشده است.
بنابراین در همین گزارش نیز میزان قاچاق کالا به کشور با احتساب سایر کالاها بیش از ۱۷٫۵ میلیارد دلار است. در این صورت ستاد مبارزه با قاچاق کالا باید به این سئوال پاسخ دهد که چرا در گزارشات رسمی میزان قاچاق ورودی کالا ۱۴٫۷ میلیارد دلار گزارش شده است؟!
به عنوان نمونه ای دیگر، در مورد برخی از اقلام، میزان قاچاقی که در گزارش ستاد مبارزه با قاچاق کالا گزارش شده، با آماری که فعالین اصناف ارائه کرده‌اند اختلاف زیادی دارد. به عنوان نمونه می‌توان به دو موارد زیر اشاره کرد:
۱- غذا و دارو: طبق آمار وزارت بهداشت میزان قاچاق غذا و دارو به کشور (شامل انواع مکمل‌های غذایی، انواع میوه، تجهیزات پزشکی، انواع دارو و همچنین لوازم آرایشی و بهداشتی) بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار است.[۲] درحالیکه در آمار منتشر شده قاچاق این حوزه کمتر از ۳٫۵ میلیارد دلار گزارش شده است.
۲- لوازم خانگی: طبق آمار رئیس انجمن تولید کنندگان لوازم خانگی میزان قاچاق لوازم خانگی به کشور سالانه بیش از ۴٫۵ میلیارد دلار است.[۳] درحالیکه این آمار در گزارش ستاد مبارزه با قاچاق کالا حدود ۱ میلیارد دلار است.
ابهامات فوق نشان از آن دارند که میزان قاچاق کالا به کشور بسیار بیشتر از رقم ۱۴٫۷ میلیارد دلار است که در گزارش رسمی ستاد مبارزه با قاچاق کالا آمده است. این مقدار حداقل به ۲۵ میلیارد دلار می‌رسد.
بنابراین از آنجا که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، متولی مستقیم مبارزه با قاچاق کالا است و میزان موفقیت این سازمان با بررسی آمار قاچاق سنجیده می‌شود، منطقی نیست که این نهاد خود متولی اعلام آمار قاچاق کالا به کشور باشد؛ چرا که به طور طبیعی این سازمان علاقه دارد میزان قاچاق کالا پایین باشد و از این رو عزمی جدی در تعیین دقیق میزان واقعی قاچاق ندارد. در نتیجه ضروری است از مسئولین اصناف مختلف فعال در بخش خصوصی نیز در برآورد حجم قاچاق کالا استفاده گردد.
پینوشت:
[۱] http://www.iribnews.ir/fa/news/1308741/
[۲] http://www8.irna.ir/fa/News/81744885/
[۳] www.tasnimnews.com/fa/news/1394/02/02/718374/
