دکتر قباد آذری تاکامی دانش‌آموخته دکترای دامپزشکی از دانشگاه تهران، استاد دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، هیئت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات و رییس بخش شیلات فرهنگستان علوم در گفتگو با مسیر اقتصاد ضمن اشاره به ویژگی های مثبت ماهی تیلاپیا، پیشنهادی برای نتیجه گیری علمی و بی طرفانه در خصوص پرورش این ماهی در ایران ارائه داد.
قباد آذری تاکامی در خصوص سابقه اش در حوزه شیلات گفت: در سال ۱۳۶۳ کتابی با عنوان اصول تکثیر و پرورش ماهی نوشته بودم که شاید برای اولین بار، واژه تیلاپیا در ایران در آن کتاب مطرح شد. تا قبل از آن در ایران بیشتر از ماهیان بومی جنوب و شمال ایران صحبت شده بود و از ماهی تیلاپیا که ماهی بومی ما نبود، صحبتی نشده بود. من در آن کتاب برای اولین بار از خصوصیات این ماهی گفته بودم که شکل آن چگونه است و تولید مثل زیادی دارد و غیره.
وی افزود: حدود ۲۰ سال پیش، از سازمان شیلات نامه ای به دانشکده دامپزشکی نوشتند که می خواهیم ماهی تیلاپیا پرورش دهیم. در پاسخ به آن نامه، با توجه به اطلاعات و شرایطی که در آن روز داشتیم، من تولید این ماهی را به صلاح ندیدم و گفتم اصلا نمی دانیم که پرورش این ماهی چگونه است.
استاد دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در مورد چگونگی آشنایی با ماهی تیلاپیا گفت: بعد ها سفری به مصر داشتم و در دانشگاه اسماعیلیه در نزدیکی کانال سوئز یک دوره ای را گذراندم. همانطور که می دانید، ماهی تیلاپیا اختصاص به آفریقا دارد و گونه خاصی از آن به اسم نیل، اختصاص به مصر و رود نیل دارد. طی مطالعاتی که من در کتابخانه دانشگاه اسماعیلیه داشتم، متوجه شدم که با روش تک جنس سازی، جلوی تکثیر زیاد این ماهی را می توان گرفت و این کار را به صورت علمی انجام می دهند.
وی ادامه داد: پس از بازگشت به ایران، یک طرحی را در دانشگاه تهران دادم و یکی از همکاران ما در دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، جناب آقای دکتر فرهمند قبول کردند که این کار را با من انجام دهند. حدود ۲۱۰ روز در مورد تک جنس سازی ماهی کپور کار کردیم. بعد ها با استفاده از روش های دیگر و همچنین روی ماهی های دیگر مثل قزل آلا و کپور کار کردند و هم اکنون روش تک جنس سازی را می دانیم.
رییس بخش شیلات فرهنگستان علوم درباره اولین تجربه عملی در مورد ماهی تیلاپیا گفت: بعد ها دانشجویان ما روی ماهی تیلاپیا نیز کار کردند؛ به خصوص در موسسه ای که امروز در بافق یزد وجود دارد، تحقیقات و پروژه های زیادی در این زمینه انجام شده است.
وی افزود: امروز می توانیم در مورد ماهی تیلاپیا، با تک جنس سازی، تنها ماهی نر تولید کنیم که قابلیت تخم ریزی را ندارد و بدون خطر این ماهی را پرورش دهیم. همچنین می توانیم در سیستم های مدار بسته در استان های یزد، کرمان، قم، سمنان و دیگر استان هایی که به منابع آبی ما راهی ندارند، این کار را انجام دهیم.
هیئت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات در پاسخ به سوالی در خصوص ویژگی های این ماهی گفت: ماهی تیلاپیا گوشت با کیفیتی دارد، فلس دار است و در تغذیه آن نیاز به پروتئین بالایی نیست و خواص خوبی برای پرورش دارد و از آن طرف در مقابل ویژگی تکثیر زیاد آن نیز می توان روش ها و مکان های خاصی را در نظر گرفت. از نظر تحمل شوری نیز تا ۱۵ واحد در ۱۰۰۰ را نیز تحمل می کنند.
وی خاطرنشان کرد: در مورد گوشت این ماهی نیز اخیرا یک کنفرانسی در مورد آبزی پروری برگزار شد که در آن یک دانشجو در خصوص گوشت این ماهی تحقیق کرده بود که هیچ مشکلی از نظر آلودگی ندارد.
آذری تاکامی درباره وضعیت پرورش این ماهی در دنیا گفت: این ماهی بیش از ۵ میلیون تن در سال در دنیا تولید می شود و در کشورهایی که سردسیر هستند و به طور طبیعی، امکان تولید آن را ندارند (مانند کانادا) نیز پرورش داده می شوند. امروز در دنیا با روش های مدار بسته با مصرف آب یک لیتر در ثانیه، ۵۰ تن ماهی تولید می کنند که هیچ راهی هم به آب های آزاد نخواهد داشت.
وی افزود: یک نکته مثبت دیگر در این زمینه نیز، وجود آب های سرد در ایران است که حتی اگر این ماهی به این منابع راه پیدا کند، در دمای زیر ۱۰ درجه در زمستان می میرد. علاوه بر این در کشور های اطراف ما مثل عراق و افغانستان نیز این ماهی را پرورش می دهند.
استاد دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران درباره تصمیم گیری نهایی در مورد پرورش تیلاپیا گفت: در این زمینه هم پیشنهاد داده ایم که ما، اساتید دانشکده منابع طبیعی، مسئولان محیط زیست و همچنین مسئولان سازمان شیلات، جلساتی را برگزار کنیم که در آن هر کس پیشنهادات و انتقادات خود را بگوید و در انتها بتوان یک تصمیم و نتیجه گیری علمی و تخصصی در این زمینه داشته باشیم.
وی فزود: متاسفانه مسئولان محیط زیست در نشستی که در دانشگاه تهران در خصوص پرورش این ماهی برگزار شد حضور پیدا نکردند و حرف ها بیشتر در حاشیه زده می شود. به نظر من بایستی رودررو دلایل طرفین گفته شود و سازمان بی طرفی در این زمینه جمع بندی خود را بگوید که این کار مفید است یا خیر.
رییس بخش شیلات فرهنگستان علوم در پایان پیشنهاد داد: این نهاد بی طرف می تواند دانشگاه باشد چراکه سازمان محیط زیست در خصوص آبزیان، آن چنان اشراف ندارد. خود بنده با محیط زیست کار کرده ام و در این مورد مطلع هستم. بایستی در این زمینه یک تصمیم علمی گرفته شود و از روی تعصب صحبت نکنیم.
تیلا پیا