بعضی رسانه ها و افراد غیرکارشناس با وجود اجماع کشور و مسئولین و کارشناسان بر لزوم انعقاد پیمان های پولی دوجانبه برای مقاوم سازی اقتصاد، با دلایل غیرکارشناسی ناشی از عدم اشراف بر مسائل اقتصاد بین الملل، بیان می کنند که انعقاد پیمان های پولی نمی تواند راهکاری برای بی اثر کردن تحریم ها باشد.
به گزارش مسیر اقتصاد این درحالیست که در حال حاضر بسیاری از کشورهای خارجی به سمت استفاده از ظرفیت های پیمان های پولی دوجانبه حرکت کرده اند و بیش از ۶۰ پیمان پولی در سراسر جهان به منظور کاهش وابستگی به دلار و ارزهای واسط منعقد شده است.
در این راستا به نحوه عملکرد پیمان های پولی در بی اثر کردن تحریم های دلاری آمریکا در یادداشت دیگری به تفضیل پرداخته شده است.
در این یادداشت به ارائه توضیحاتی در خصوص پیمان های پولی و ظرفیت های آن پرداخته و شبهات نادرستی که در خصوص آن مطرح است، بررسی شده است.
استفاده ایران از ارزهای غیر دلار، وابسته به دلار و با ریسک و هزینه بالا انجام می شود
اینکه بانک مرکزی ایران و شرکت ملی نفت از ارزهای غیر دلاری برای انجام مبادلات خود استفاده می کنند، به معنی حذف دلار نبوده و این برداشت غلط از مفهوم حذف دلار است. در حال حاضر ایران برای انجام تبادلات خود در عرصه بین المللی امکان دریافت و پرداخت دلار را ندارد؛ اما در عین حال برای انجام دستیابی به هر ارزی غیر از دلار، در نظام بانکی رسمی باید ابتدا از سیستم تسویه و پرداخت دلاری استفاده کند. بنابراین در حال حاضر نیز تحریم های دلاری اثرگذاری قابل توجهی بر مبادلات خارجی ایران دارد.
از طرف دیگر در حال حاضر استفاده از ارزهای غیردلاری به دلیل نبود زیرساخت های رسمی از سوی نظام بانکی دو طرف، موجبات ریسک و هزینه بالا را برای بازرگانان ایرانی فراهم کرده است.
به بیان ساده در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران ناچار است از ارزهای دیگری غیر از دلار استفاده کند، اما در عین حال نه تنها این کار را از طریق نظام پرداخت دلار انجام می دهد، بلکه در این مسیر نیز به دلیل نبود زیرساخت های رسمی، ریسک و هزینه ای به مراتب قابل توجه دامن گیر تبادلات خارجی ایران شده است.
تحریم دلاری آمریکا واقعیتی غیر قابل انکار و با اثرگذاری قابل توجه است
اینکه تصور شود دولت آمریکا هیچوقت ایران را تحریم دلاری نکرده اساسا گزاره ای اشتباه است و نیازی به پاسخگویی ندارد. تحریم دلاری آمریکا واقعیتی غیر قابل انکار است که سابقه ای برابر با انقلاب اسلامی ایران دارد و در طول سال های اخیر به دلیل وابستگی نظام بانکی و تجاری ایران به این ارز، اثرگذاری قابل توجهی در اقتصاد ایران داشته است و بحران های ارزی و اقتصادی متعددی را ایجاد نموده است که حتی افراد غیرکارشناس نیز آن را درک نموده اند.
مشکل اصلی در تحریم دلاری، نظارت و رصد آمریکا بر فعالیت هاست
عوارض تحریم دلاری ایران برای بانک های غیر آمریکایی محدود به مشکل صدور ویزا و ضبط دارایی های آن ها در آمریکا نیست. درواقع علت اصلی عدم تمایل و ترس بانک های اروپایی در همکاری با ایران به مسئله نظارت و رصد فعالیت های آن ها از طریق سیستم دلاری و سوئیفت مربوط می شود. سیستم دلاری مبادلات بین المللی، به طور کامل تحت نظارت آمریکا است و این کشور دسترسی هر بانکی را که با اعضاء لیست تحریمی مبادله داشته باشد، از نظام پرداخت قطع می‌کند.
پیمان های پولی دوجانبه و چندجانبه معماری جدید نظام مالی بین المللی است که در آن وابستگی به سیستم دلاری از بین می رود و ارزهای ملی نقش اصلی تسویه و پرداخت مبادلات را به عهده دارند. در چنین شرایطی به ویژه زمانی که زیرساخت های مجزا از جمله سیستم های جایگزین سوئیفت طراحی شود، آمریکا از مبادلات مالی دیگر کشورها و بانک ها خبردار نمی شود و در قالب آن بانک های تجاری تمایل بیشتری برای انجام مبادلات با ایران خواهند داشت.
اتحادیه پایاپای آسیایی غایت پیمان های پولی دوجانبه نیست
افراد آگاه در زمینه پیمان های پولی دوجانبه به خوبی می دانند که اتحادیه پایاپای آسیایی غایت مسیر پیمان های پولی دوجانبه و چندجانبه نیست و مقایسه این دو باهم نشان از عدم شناخت دارد. با این حال زیرساخت های موجود در اتحادیه پایاپای آسیایی قابلیت استفاده در پیمان های پولی دوجانبه و چندجانبه را دارد که تا به حال از این ظرفیت به درستی استفاده نشده است.
یکی از اهداف اصلی پیمان های پولی دوجانبه حذف ارز واسط و استفاده از ارزهای ملی در تجارت است
در حال حاضر کشورهای جهان پیمان های پولی متعددی را با یکدیگر منعقد نموده اند. این پیمان ها با برقراری امکان ارتباط مستقیم بین نظام بانکی دو کشور کارکردهای متنوعی را پیش روی کشورهای جهان قرار داده اند.
یکی از کارکردهای این پیمان ها کاهش اثرات نوسانات نرخ ارز داخلی بر تجارت است؛ اما کارکردهای این پیمان ها به همین مسئله محدود نمی شود و در عمل یکی از کارکردهای اصلی پیمان های پولی دوجانبه که به طور صریح از سوی کشورها عنوان شده حذف ارز واسط و استفاده از ارزهای ملی در تجارت دوجانبه است.
تعلل بانک مرکزی دلیل اصلی انعقاد گسترده پیمان های پولی از سوی ایران است
بدون شک در وضعیت کنونی کار ایران برای انعقاد پیمان های پولی دوجانبه در تجارت خارجی به دلیل تورم نسبتا بالا، استانداردهای پایین بانک های داخلی و مشکلات ناشی از تحریم دلاری آمریکا دشوار است. اما می توان گفت این مشکلات کم و بیش برای تمامی کشورهای جهان وجود دارد و در صورت وجود عزم جدی به راحتی قابل حل و مذاکره هستند.
در حال حاضر با وجود این شرایط بسیاری از کشورها از جمله روسیه، ترکیه و عراق تقاضای استفاده از پول ملی در تجارت با ایران را مطرح کرده‌اند و دلیل اصلی عدم پیشرفت ایران در این زمینه تعلل بانک مرکزی بوده است. گرچه در ماه های اخیر بانک مرکزی ایران نیز به طور نسبی به اهمیت پیمان های پولی پی برده و در حال حرکت در این جهت است.
از طرف دیگر لازم به ذکر است پیمان پولی دوجانبه با ایجاد بستر رسمی تبادلات مالی در نظام بانکی دو کشور، به طور قطع مورد استقبال بازرگانان نیز قرار خواهد گرفت چرا که هزینه های آنها را کاهش می دهد. اما اینکه چرا درحال حاضر بازرگانان از این شیوه استفاده نمی کنند به دلیل تعلل بانک مرکزی در ایجاد زیرساخت های لازم آن است.
امکان مدیریت نوسانات نرخ های ارز در پیمان های پولی فراهم است
در پیمان های پولی دوجانبه بانک های مرکزی هر کشور اقدام به اختصاص خط اعتباری برای کشور مقابل می نماید و حساب های اختصاص داده شده از سوی کشورها، به عنوان بخشی از ذخایر خارجی کشورهای مقابل محسوب نمی شود.
از طرف دیگر در پیمان های پولی این امکان فراهم شده که با در نظر گرفتن بندهایی نوسانات نرخ ارز هر کشور بر منابع اختصاص داده شده به کشور مقابل اثرگذاری منفی نداشته باشد.
پیمان پولی دوجانبه بین بانک های مرکزی دو کشور موجب تقویت روابط این کشورها می شود و راهی جدید برای تبادلات مالی پیش روی بازرگانان دو کشور قرار می دهد؛ اما در عین حال این پیمان ها اثری در زمینه وابستگی دو کشور به یکدیگر ندارد.
انعقاد پیمان های پولی دوجانبه و چندجانبه ارتباطی با دارایی های خارجی ایران ندارد
چنانچه گفته شد انعقاد یک پیمان پولی دوجانبه تنها مسیری جدید برای تبادلات تجاری پیش روی بازرگانان قرار می دهد و اساسا ارتباطی با نحوه ذخیره دارایی های خارجی ایران ندارد.
در نظر گرفتن شرایط کشور در انعقاد پیمان های پولی دوجانبه ضروری است
اساسا در هر پیمانی که بین ایران و کشورهای دیگر منعقد می شود، در نظر گرفتن شرایط داخلی ضروری است. در زمینه انعقاد پیمان های پولی دوجانبه نیز لازم است بندهای این قرارداد به درستی و متناسب با نیاز کشور طراحی شوند تا از هدر رفت منابع کشور و متضرر شدن بازرگانان داخلی جلوگیری شود.
اما به طور قطع می توان گفت استفاده از ظرفیت های پیمان های پولی دوجانبه به منظور حذف ارز واسط در تجارت با دیگر کشورها می تواند گامی رو به جلو در تبادلات مالی ایران باشد و با بهبود وضعیت تبادلات خارجی ایران از هدر رفت منابع و متضرر شدن بازرگانان در شرایط فعلی جلوگیری نماید.
سخن پایانی
شاید نتوان گفت پیمان پولی دوجانبه و چند جانبه هیچ اشکالی ندارد و با استفاده از آن ها همه مشکلات ایران در تبادلات خارجی رفع می شود. اما قطعا می توان گفت استفاده از پیمان های پولی دوجانبه به مراتب بهتر از وضعیت موجود است و می تواند گشایش های قابل توجهی در تبادلات خارجی ایران به وجود آورد.
بنابراین در شرایطی که بانک مرکزی نیز اهمیت این پیمان ها را درک کرده و به دنبال استفاده از آن هاست، ایجاد شبهات غیرکارشناسی بدون تحقیق و مطالعه و اشراف بر امور اجرایی در زمینه کارکردهای پیمان های پولی دوجانبه اقدامی منطقی نیست.
