مسیر اقتصاد/ امروزه تامین مالی در فضای اقتصادی کشورها ارتباط تنگاتنگی با بازارهای مالی پیدا کرده است و ناچاراً زمانی که فرد، گروه یا سازمانی قصد تامین مالی برای انجام فعالیتی را داشته باشد، باید به بازارهای پول و سرمایه مراجعه کرده و وجوه خود را در قالب تسهیلات بانکی و انتشار اوراق بهادار دریافت نماید.
بسترهای دریافت وجوه که توسط واسطه های سنتی ارائه می گردد، عموماً مبتنی بر انتفاع می باشد به نحوی که نهاد واسط اعم از بانک، شرکت های تامین سرمایه، شرکت های کارگزاری و غیره باید کارمزد و سود اخذ شده از گیرنده وجوه را پس از کسر مبلغی به عنوان حق العمل، به صاحبان وجوه و قرض دهندگان بازگردانند.
انتقال وجوه در این شیوه در کشور ما در شبکه بانکی از طریق عقود اسلامی مشارکتی، مبادله ای و قرض الحسنه اعم از مشارکت مدنی، جعاله، مضاربه، اجاره و غیره انجام می پذیرد. در بازار سرمایه نیز اوراقی که مبتنی بر عقود اسلامی بوده طراحی شده و به تامین مالی خرد و کلان می پردازد. اوراقی مانند سهام (مبتنی بر عقد بیع و شرکت)، اجاره، سلف و مرابحه از جمله این موارد هستند.
اما در واقعیت امر، همه ی آحاد جامعه امکان استفاده از بسترهای ذکر شده را ندارند. در عدم کارایی کامل واسطه های سنتی دلایل گوناگونی وجود دارد؛ گران بودن و داشتن هزینه تامین مالی، غیرانتفاعی بودن فعالیت مورد نظر برای گیرندگان وجوه و داشتن سابقه اقتصادی و مالی و تشریفات اداری از عمده دلایلی هستند که مانع از بهره مندی از واسطه های سنتی در تامین مالی می شود.
اگرچه سپرده و تسهیلات قرض الحسنه یکی از راهکارهای مفید جهت جبران این خلا بوده و از نقاط قوت بانکداری اسلامی می باشد اما محدودیت منابع (سپرده قرض الحسنه) و انحراف منابع از مصارف متصور سپرده گذاران جهت اعطای تسهیلات قرض الحسنه به عموم جامعه، از چالش هایی است که گریبانگیر نظام بانکی در این دسته از عقود می باشد.
از این رو، ایده تامین مالی جمعی یا جمع سپاری مالی (crowd funding) به عنوان راهکاری جهت جبران و حل مشکلات واسطه های مالی متعارف در اقتصاد ظهور کرد. تامین مالی جمعی روشی است که در آن، جمعیتی از مردم به منظور تامین وجوه مورد نیاز برای راه اندازی یک پروژه جدید، حمایت از کسب و کارهای نوپا و همچنین مشارکت در فعالیت های خیریه، اقدام به تجمیع منابع مالی خُرد می کنند.
در این روش به جای اینکه منابع مالی مورد نیاز، به شکل بلوک های بزرگ سرمایه و از تعداد اندکی سرمایه گذار تامین گردد، از طریق بهره مندی از جمعیتی انبوه و با مشارکت مالی آنها (ولو به مقدار اندک) تامین میشود. ایده پردازان تامین مالی جمعی بر این باورند که تامین مالی جمعی به عنوان یکی از انواع جمع سپاری می باشد.
جمع سپاری بر اساس روش مشارکت و ابزاری که توسط جمعیت در فرآیند جمع سپاری به کار گرفته میشود، به چهار نوع تقسیم می شود. نوع چهارم جمع سپاری عبارت است از تامین مالی جمعی که روش مشارکتی جمعیت در این نوع، استفاده از ابزار مالی و پرداخت پول میباشد.
در حال حاضر سایتهای فعال در زمینه تامین مالی جمعی در گستره وسیعی از قبیل جمع آوری وجوه برای کمک های خیریه، موارد شخصی نظیر ازدواج، هزینه درمان و حتی حمایت از محیط زیست تا تامین مالی برای تجاری سازی ایده ها و طرح ها فعالیت می کنند. در حالت کلی هر سایت در یک یا چند زمینه مشخص و حتی گاهاً به صورت تخصصی در یک صنعت خاص مانند سینما فعالیت می کند.
در سطح بعدی میتوان انواع تامین مالی جمعی را از لحاظ بازگشت سرمایه به طبقات مختلفی تقسیم بندی کرد:
- اهدا: در این حالت حامی، وجوه را برای مصارف خیریه پرداخت کرده و باز پرداختی از این بابت در آینده نخواهد داشت. این روش بسیار شبیه به خیریه های موجود در سطح کشور می باشد، با این تفاوت که پرداخت وجوه از ابتدای امر برای اشخاص نیکوکار مشخص است؛ بعبارت دیگر، خیریه از سمت نیکوکاران وکیل نبوده که وجوه گردآوری شده را در زمینه هایی که تشخیص و مصلحت میداند به مصرف برساند بلکه باید جزئیات تامین مالی از شروع کار مشخص بوده و کسانی که مبالغ و کمک های خود را فراهم کرده اند، امکان نظارت بر مصرف وجوه را داشته باشند.
- جایزه: در این روش، تامین کننده وجوه یک پاداش توافقی را درآینده دریافت خواهد کرد که معمولا تولیدات آتی یا مواردی مانند نسخه ای از نرم افزار،کتاب، فیلم و … می باشد.
- وام دهی: در این روش، حامی به عنوان وام دهنده شناسایی شده و با توجه به یک نرخ بهره مشخص و دوران بازپرداخت مشخص، بهره و اصل پول خود را دریافت خواهد کرد. البته در این روش باتوجه به آنکه در سطح بسیار پیشرفته و گسترده در شبکه بانکی در حال انجام است، امکان تامین مالی در سطح کلان وجود نداشته و صرفاً از طریق بسترهای وام دهی نظیر به نظیر (P2P) میتوان در سطح خرد از آن بهره برد.
- سهامداری: در این روش، حامی سهامدار طرح می شود. در این روش که هم اکنون در سطح شرکتی در ایران و جهان دنبال می شود، حامی با فراهم آوردن وجوه برای کسب و کارهای نوپا و طرح های پرریسک با بازدهی بالا، در سود و زیان شریک بوده و امکان نظارت مستقیم و جهت دهی در توسعه محصول و بازاریابی آن را داشته باشد.
- مشارکت: در این روش، حامی طبق توافقات مشخصی شریک در درآمد طرح می شود.
در پایان لازم به ذکر است که برای کسب و کارهای نوپا و کوچک و سایر فعالیت های انتفاعی پرریسک و یا امور غیرانتفاعی مانند خیریه ها که امکان تامین مالی از طریق بورس و بانک را جهت تامین منابع مورد نیاز خود ندارند، جذب سرمایه مردمی یک روش بدون واسطه و مناسب برای آنها می باشد.
تامین مالی جمعی موفق این پیغام را به سرمایه گذاران خطر پذیر و بانک ها می دهد که برای این محصول تقاضا و بازار مناسب وجود دارد.
در تامین مالی جمعی، خبری از واسطه ها (مانند عوامل کارگزاری اعم از بانک ها و موسسات مالی) نیست. بلکه سرمایه گذار و متقاضی، بدون واسطه با یکدیگر مرتبط میشوند. از این رو با تعبیر «بانکداری اجتماعی» نیز شناخته میشود.
در واقع ارزش افزوده ای که تامین مالی جمعی نسبت به سایر روش های تامین مالی متداول برای اقتصاد کشور ها دارد آن است که امکان گردآوری وجوه برای فعالیت هایی که از لحاظ اقتصادی و حقوقی با یکدیگر تفاوت داشته و در طیفی از غیرانتفاعی به انتفاعی و از بدون ریسک به پرریسک وجود دارند را برای سرمایه گذاران و کارآفرینان فراهم می آورد.
