مسیر اقتصاد/ امنیت انرژی به معنای دسترسی پایدار، قابل‌اعتماد و مقرون‌به‌صرفه به منابع انرژی است. تجربه دهه اخیر نشان داده کشورها ابتدا امنیت انرژی را تضمین می‌کنند و سپس به سراغ کاهش انتشار آلاینده‌ها و گذار به انرژی‌های پاک می‌روند. هرگونه اختلال در عرضه برق یا سوخت، پیامدهای سیاسی و اجتماعی سنگینی دارد؛ از رکود اقتصادی گرفته تا ناآرامی‌های عمومی.
جنگ اوکراین نمونه بارز اولویت دادن به امنیت انرژی
نمونه روشن آن، بحران انرژی اروپا پس از جنگ اوکراین بود. بسیاری از کشورها که قبلاً آرمان‌های بلندپروازانه اقلیمی داشتند، به‌سرعت به سمت مصرف دوباره زغال‌سنگ، نفت و گاز متمایل شدند. این تصمیم نشان داد که اروپا هنوز آمادگی فنی و اقتصادی برای شبکه‌ای کاملا سبز را ندارد.
ناپایداری انرژی‌های تجدیدپذیر و محدودیت شبکه
اگرچه ظرفیت انرژی‌های بادی و خورشیدی رشد زیادی داشته است، اما ویژگی‌های زیر مانع نقش‌آفرینی آنها در امنیت انرژی می‌شود:
- ناپایداری تولید (وابسته به باد و خورشید)؛
- نیاز شدید به شبکه‌سازی و خطوط انتقال جدید؛
- نبود ذخیره‌سازی کافی برای پوشش ساعات بدون تولید؛
- ضریب ظرفیت پایین‌تر در مقایسه با نیروگاه‌های فسیلی یا هسته‌ای.
این نقاط ضعف باعث می‌شود کشورها برای پشتیبانی شبکه، همچنان به نیروگاه‌های گازی، زغالی یا هسته‌ای متکی بمانند. به‌ویژه در بخش‌هایی مانند مراکز داده، صنایع سنگین و زیرساخت‌های حیاتی، بدون برق پایدار امکان فعالیت وجود ندارد؛ بنابراین انرژی‌های پاک به‌تنهایی پاسخگو نیستند.
نقش تعیین‌کننده ژئوپلیتیک انرژی؛ از شیل آمریکا تا LNG
علاوه بر این تحولات ژئوپلیتیکی سال‌های اخیر جایگاه نفت و گاز را تقویت کرده است. از یک سو ایالات متحده در یک دهه اخیر با جهش تولید نفت و گاز شیل توانسته امنیت انرژی خود را تقویت کند، به صادرکننده بزرگ LNG تبدیل شود ونقش کلیدی در جبران کاهش واردات گاز اروپا از روسیه ایفا کند. افزایش صادرات LNG آمریکا در سال‌های اخیر، امنیت اروپا را در زمستان‌ها تضمین کرده و نشان داده که بدون گاز، گذار انرژی عملاً غیرممکن است.
این موفقیت آمریکا، دیگر کشورها را نیز به سمت توسعه منابع شیل سوق داده است. کانادا، آرژانتین و چین نیز در حال توسعه منابع شیل خود هستند. این موضوع نشان می‌دهد که جهان در حال سرمایه‌گذاری دوباره روی سوخت‌های فسیلی است؛ نه دور شدن از آنها.
در بخش انرژی پاک نیز چین بزرگ‌ترین بازیگر جهان است و بسیاری از کشورها در تامین مواد اولیه و تجهیزات تولید انرژی تجدیدپذیر به این کشور وابسته شده‌اند. اما همین وابستگی جهانی به چین در مواد معدنی، باتری و پنل خورشیدی، ریسک امنیت انرژی را افزایش داده و باعث می‌شود کشورها گذار به انرژی پاک را با احتیاط دنبال کنند.
مقاومت اجتماعی نسبت به سیاست‌های سبز
هزینه‌های بالای گذار انرژی برای مردم، موجب شکل‌گیری جنبش‌هایی مانند «مقاومت سبز» در اروپا شده است. این جنبش‌ها علیه افزایش مالیات‌های کربنی، گرانی برق و سوخت و اجبارهای زیست‌محیطی شکل گرفته‌اند و در برخی کشورها به عقب‌نشینی دولت‌ها از برنامه‌های سبز منجر شده‌اند. به عبارت دیگر، هیچ گذار انرژی بدون پذیرش اجتماعی موفق نمی‌شود و هزینه‌های بالای انرژی‌های پاک، این پذیرش را دشوار کرده است.
به طور خلاصه تحولات اخیر نشان می‌دهد کشورها تا زمانی که امنیت انرژی خود را تضمین نکرده باشند، وارد گذار سریع نمی‌شوند. سوخت‌های فسیلی به دلیل پایداری، ذخیره‌پذیری و نقش ژئوپلیتیکی، همچنان برای دهه‌های آینده ضروری‌اند و انرژی‌های تجدیدپذیر نیازمند شبکه‌سازی، ذخیره‌سازی و سرمایه‌گذاری عظیم‌اند که فعلاً در مقیاس کافی انجام نشده است. بنابراین، گذار انرژی بدون حل معضل امنیت انرژی، نه عملیاتی است و نه پایدار. این موضوع یکی از مهم‌ترین دلایل کند شدن حرکت جهانی به سمت «کربن صفر» است.
منابع:
International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook 2024.
Shell LNG Outlook 2024.
U.S. Energy Information Administration (EIA), Natural Gas Export Trends 2024.
European Commission, Energy Crisis Response Reports 2023–۲۰۲۴.
انتهای پیام/ انرژی
