مسیر اقتصاد/ سازِکار ماشه یا «اسنپبک» (بازگردانی سریع تحریم‌ها) یک مکانیسم در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است که به طرف‌های غربی این حق را می‌دهد که در صورت نقص قابل توجه تعهدات برجام توسط ایران، تمام تحریم‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران را به طور خودکار و فوری بازگردانند. اوایل شهریور ماه، سه کشور اروپایی با فعال‌سازی «سازِکار ماشه» روند بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران را آغاز کردند. بر اساس سازِکار تعریف‌شده، ابلاغ رسمی این تصمیم به سازمان ملل روندی تقریباً غیرقابل بازگشت را آغاز می‌کند که ظرف اندکی بیش از یک ماه به بازگشت تحریم‌های تعلیق‌شده سازمان ملل علیه ایران منجر خواهد شد؛ تحریم‌هایی که طی یک دهه گذشته در حالت تعلیق قرار داشتند.
هدف ایران از توافق چیست؟
انتظار این بود که ایران در واکنش به این اقدام کشورهای اروپایی، رویکرد فعالانه‌تری داشته باشد؛ اما تاکنون واکنش تندی از سوی ایران، از جمله درخصوص افزایش میزان و ذخایر اورانیوم غنی شده، یا خروج از NPT، مشاهده نشده است و هفته گذشته در روندی معکوس، ایران برای جلب اعتماد کشورهای اروپایی، توافقی جدید را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منعقد کرد.
مبنای اصلی برای فعال‌سازی سازِکار ماشه، گزارش‌های مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای حکام و شورای امنیت است. کشورهای اروپایی نیز با استناد به گزارش‌های آژانس مبنی بر عدم ایفای تعهدات برجامی ایران، اقدام به اجرای سازِکار ماشه کرده‌اند. از این رو ایران انتظار دارد با گرفتن تایید آژانس درخصوص اجرای تعهدات برجامی خود، کشورهای اروپایی را قانع کند که از عملیاتی کردن سازِکار ماشه عقب نشینی کنند.
بر اساس این رویکرد، اگر آژانس در گزارش بعدی خود اعلام کند که ایران در حال همکاری است و دسترسی لازم را فراهم کرده، مبنای قانونی و دیپلماتیک برای کسانی که می‌خواهند سازِکار ماشه را فعال کنند، بسیار ضعیف می‌شود. در این صورت، تلاش برای فعال‌سازی سازِکار ماشه با مقاومت سایر اعضا و حتی مخالفت بین‌المللی مواجه خواهد شد.
توافق جدید ایران با آژانس، سازِکار ماشه را متوقف می‌کند؟
اما باید پذیرفت که این یک تضمین قطعی نیست. در طول ۱۰ سال اجرایی شدن برجام، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بارها در گزارش‌های خود با اظهارات خلاف واقع، ایران را به عدم اجرای تعهدات خود متهم کرده است. بنابراین هیچ تضمینی وجود ندارد که اگر ایران به توافق جدید پایبند باشد و با وجود ملاحظات امنیتی، اجازه دسترسی بیشتر بازرسان آژانس به مکان‌های مختلف را بدهد، این سازمان در گزارش خود پایبندی ایران به تعهدات را تایید کند. شوربختانه در این توافق نیز ابتدا ایران ملزم به اجرای تعهدات خود است و بعد از آن باید منتظر آن باشد که آژانس در گزارش خود پایبندی ایران را تایید کند؛ و اگر گزارش آژانس برخلاف خواسته ایران باشد، آب رفته به جوی بازنخواهد گشت.
نکته مهمتر اینکه حتی اگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش خود پایبندی ایران به تعهدات برجامی را تایید کند، بازهم تضمینی وجود ندارد که کشورهای اروپایی روند اجرایی شدن سازِکار ماشه و بازگشت قطعنامه‌های تحریمی علیه ایران را متوقف کنند. سابقه این کشورها نیز نشان می‌دهد به هیچ اصول و منطقی پایبند نیستند و در ضربه زدن به ایران از هیچ اقدامی فروگذار نمی‌کنند.
در مجموع نه تنها توافق جدید می‌تواند به افزایش آگاهی دشمنان ایران از توان دفاعی و هسته‌ای کشور منجر شود، که در بحبوحه جنگ با اسرائیل بسیار خطرناک است، بلکه در تحقق هدف توقف سازِکار ماشه نیز کارآمدی این توافق محل سئوال اساسی است. علاوه بر این این توافق می‌تواند به خودی خود به اهرم فشاری جدید برای کشورهای غربی به منظور افزایش نظارت و دسترسی به مکان‌های نظامی و هسته‌ای ایران تبدیل شود.
انتهای پیام/ دولت و حکمرانی
