مسیر اقتصاد/ پروپیلن سومین محصول پایه پتروشیمی پرمصرف پس از آمونیاک و اتیلن است. پروپیلن به‌صورت مستقیم كاربردی ندارد و از آن برای تولید محصولات پایین‌دست مانند پلی‌پروپیلن[۱]، پلی‌اورتان، الیاف اکریلیک، پلیمرهای سوپرجاذب[۲] و غیره استفاده می‌شود.
پروپیلن در جهان سهم ۱۷ درصدی از ظرفیت تولید محصولات پایه صنعت پتروشیمی را به خود اختصاص داده است. در ایران نیز پروپیلن با ظرفیت تولید حدود ۱.۲ میلیون تنی، ۴ درصد از سبد محصولات پایه صنعت پتروشیمی را تشکیل می‌دهد[۳].
نمودار زیر ظرفیت اسمی و تولید جهانی پروپیلن از سال ۲۰۱۰ به همراه پیش‌بینی آن تا سال ۲۰۴۰ را نشان می‌دهد. در واقع این نمودار بیان‌کننده کاربردی بودن محصولات زنجیره ارزش پروپیلن و لزوم سرمایه‌گذاری در این زنجیره است[۴].
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد حجم بازار پلی‌پروپیلن بهعنوان یکی از مهم‌ترین محصولات این زنجیره در جهان معادل ۷۴ میلیون تن در سال ۲۰۲۲ بوده و پیش‌بینی می‌شود این مقدار در سال ۲۰۳۰ به ۱۱۴ میلیون تن برسد[۵].
کمبود پروپیلن؛ یکی از عوامل رقابت بیش از صد درصدی در بورس کالا
ظرفیت اسمی تولید پروپیلن در ایران، نزدیک به ۱.۲ میلیون تن در سال است و بالغ بر ۹۰ درصد پروپیلن تولیدی در کشور به پلی‌پروپیلن تبدیل می‌گردد. این در حالی است که نیاز فعلی به پروپیلن و محصولات پایین‌دست آن در کشور، حدود ۴ میلیون تن تخمین زده می‌شود. بنابراین این مازاد تقاضا منجر به رقابت بیش از صد درصدی در عرضه بورسی پلی‌پروپیلن شده است.
همچنین ذکر این نکته ضروری است که به‌واسطه دشوار بودن حمل‌و‌نقل پروپیلن، واردات آن نیز توجیه‌پذیر یا به‌عبارت دیگر امکان‌پذیر نیست. بنابراین افزایش ظرفیت تولید پروپیلن و رفع موانع آن به‌منظور تولید در داخل کشور اهمیت دو چندان پیدا می‌کند.
کمبود خوراک و عدم دسترسی به لایسنس‌ها؛ دو مسئله اصلی زنجیره ارزش پروپیلن در ایران
بالا بودن هزینه سرمایه‌گذاری و پایین بودن نرخ تبدیل فرآیند‌های بازدهی پایین همچون کراکینگ بخار[۶] یکی از مشکلات اصلی این فرآیند‌ها جهت تولید پروپیلن محسوب می‌شود و این امر کشورهای آمریکا و چین را به سرمایه‌گذاری در فرآیند‌های بازدهی بالا وا داشته است[۷].
یک راهکار به‌منظور پاسخگویی به تقاضای پروپیلن در زمان کمتر و با سرمایه‌گذاری کمتر، احداث واحدهای PDH است. اما مسائل تأمین لایسنس و کمبود خوراک پروپان دو بازدارنده اصلی توسعه این واحدها در کشور به‌شمار می‌آیند. یکی از دلایل کمبود خوراک را باید در بیش‌تر بودن سود خام‌فروشی گاز مایع[۸] نسبت به تبدیل پروپان به پروپیلن جستجو کرد. این امر سبب شده است رغبتی برای تبدیل پروپان به پروپیلن و در ادامه آن تکمیل زنجیره ارزش پروپیلن وجود نداشته باشد.
تکمیل زنجیره ارزش پروپیلن؛ محرک افزایش تولید سایر پلیمرها
علاوه بر تعدادی از محصولات پایین‌دست زنجیره ارزش پروپیلن مانند پلیمرهای سوپرجاذب و پلی‌اورتان که کاربردهایی نظیر استفاده در مواد بهداشتی و پوشش‌ها را دارند، تعدادی دیگر از محصولات نیز خودشان قابلیت استفاده در بالادست زنجیره تأمین سایر پلیمرها را دارند. موادی مانند اکریلونیتریل، استون و استایرن در این دسته قرار می‌گیرند.
بنابراین می‌توان گفت که تکمیل زنجیره ارزش پروپیلن بر مبنای سیاست صنعتی، نه تنها پاسخگوی صنایع نیازمند به محصولات پایین‌دست پروپیلن خواهد بود؛ بلکه می‌تواند در افزایش ظرفیت تولید سایر پلیمرها مانند پلی‌متیل متاکریلات و پلی‌آمیدها نیز موثر باشد.
نقش برنامه هفتم و هشتم در توسعه زنجیره ارزش پروپیلن
پانزده طرح تا پایان برنامه هفتم توسعه صنعت پتروشیمی، برای توسعه زنجیره ارزش پروپیلن در مجموع با ظرفیتی بیش از ۱۵ میلیون تن در نظر گرفته شده است که البته تعدادی از آن‌ها در حال بررسی نهایی جهت صدور موافقت اصولی است[۹].
در برنامه هشتم توسعه صنعت پتروشیمی نیز پانزده طرح برای تولید پروپیلن و مشتقات آن به‌خصوص پلی‌پروپیلن تعریف شده است. در این برنامه توجه ویژه‌تری به تکمیل متوازن زنجیره ارزش پروپیلن شده است. بهعنوان مثال تولید محصولات پایین‌دست زنجیره ارزش پروپیلن مانند اکریلونیتریل، پروپیلن اکساید و پلیمرهای سوپر جاذب در برنامه هشتم قرار گرفته است.
نکته مهم در کنار افزایش ظرفیت‌های مذکور، التزام به تطبیق این افزایش ظرفیت با نیاز صنایع بزرگ و کوچک پایین‌دستی است. در چنین شرایطی است که می‌توان از حدود ۱ میلیارد دلاری که سالیانه صرف واردات محصولات پایین‌دست زنجیره ارزش پروپیلن می‌شود، کاست و در گام بعد زمینه ارزآوری را نیز برای کشور فراهم کرد.
پی‌نوشت:
[۱] Polypropylene (PP)
[۲] Super Absorbent Polymers (SAP)
[۳] کتاب سال صنعت پتروشیمی ایران؛ سال ۱۴۰۰
[۴] Wood Mackenzie Chemicals Global propylene strategic planning outlook
[۵] www.chemanalyst.com
[۶] Steam Cracker
[۷] پایگاه خبری و تحلیلی مسیر اقتصاد؛ شناسه گزارش: ۱۶۰۹۴۲
[۸] Liquefied Petroleum Gas (LPG)
[۹] کتاب سال صنعت پتروشیمی ایران؛ سال ۱۴۰۰
انتهای پیام/ انرژی
