مسیراقتصاد/ کشاورزی قراردادی شیوه‌ای از مبادله و ارتباط بین زنجیره‌های مختلف در بخش کشاورزی است که در آن قراردادی برای یک مدت معین بین یک بهره‌بردار کشاورزی و یک شرکت بصورت شفاهی یا کتبی پیش از آغاز فرآیند تولید منعقد شده و منابعی را برای کشاورز فراهم می‌سازد و همراه با آن، شرایطی را برای تولید و بازاریابی محصول کشاورزی که در زمین تحت مالکیت و یا کنترل کشاورز تولید شده تعیین می‌کند.[۱]
۵ مزیت کشاورزی قراردادی
توام بودن فعالیت‌های کشاورزی با پدیده ریسک و مخاطرات گوناگون، در اکثر پژوهش‌های صورت گرفته به عنوان دلیل ریشه‌ای توسعه این مدل از کشاورزی نام برده شده است. بویژه برای کشاورزان خرد مقیاس در کشورهای درحال توسعه و آسیب دیده از اصلاحات ارضی که در اغلب آنها نظام کشاورزی معیشتی است، کاهش ریسک به نفع کشاورزان برای رشد تولید و استفاده از ظرفیت های بالقوه و افزایش خوداتکایی، اصلی‌ترین علت روی آوردن به این نوع کشاورزی بوده است.
مهم ترین مزایای کشاورزی قراردادی که در اغلب تحقیقات به آنها اشاره شده عبارت است از:
- تضمین درآمد: قراردادهای کشاورزی به کشاورزان امکان می‌دهد تا درآمد خود را پیش‌بینی کنند. این امر برای آنها اعتماد بیشتری به آینده مالی خود ایجاد می‌کند.
- بهبود فنی: توافقات قراردادی ممکن است شامل الزامات مشخصی برای کیفیت و میزان محصول باشد که باعث بهبود تکنیک‌های کشاورزی می‌شود.
- توسعه بازار: کشاورزان با داشتن قراردادهای ثابت با خریداران، بازارهای جدید را کشف می‌کنند و ممکن است به توسعه کسب‌وکار‌های خود بپردازند.
- توسعه پایدار: کشاورزی قراردادی می‌تواند به توسعه کشاورزی پایدار کمک کند. این مدل کشاورزی باعث کاهش نیاز به استفاده از مواد شیمیایی زیاد و بهره‌وری منابع طبیعی می‌شود.
- تحولات اجتماعی: کشاورزی قراردادی می‌تواند به تحولات اجتماعی در مناطق روستایی کمک کند. با بهبود درآمد کشاورزان، باعث می‌شود تا شرایط زندگی و زیرساخت‌های اجتماعی و اقتصادی در این مناطق بهبود یابد.
-
تجربه جهانی در کشاورزی قراردادی با مشارکت بخش خصوصی
امروزه برای حجم قابل توجهی از محصولات کشاورزی در سراسر دنیا، الگوی کشاورزی قراردادی جایگاه ثابتی پیدا کرده است. به عنوان مثال ۹۰ درصد پنبه در ویتنام، ۳۰ درصد سویا در برزیل و ۳۹ درصد از کل ارزش تولید کشاورزان آمریکایی از طریق «کشاورزی قراردادی» تولید می‌شود و تصور تولید و بازاریابی بدون سازوکار کشاورزی قراردادی برای بسیاری از شرکت‌های خصوصی غیر ممکن است.
تسهیم ریسک بین خریدار و فروشنده در کشاورزی قراردادی
در طول دهه‌ها، تکامل الگوهای کشاورزی قراردادی مشاهده شده است. تنوع الگوها و مدل‌ها در نظام‌های قراردادی تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند نوع محصول، اهداف طرفین، منابع شرکت و نیز تجربه کشاورزان قرار داشته است.
قراردادهای تولید در مدل‌های کشاورزی قراردادی براساس میزان تسهیم ریسک بین فروشنده و خریدار انواع مختلفی دارند و به سه دسته کلی تقسیم می‌شود:
۱) قرارداد بازاریابی[۲]: تنها به قیمتی که از قبل تعیین کرده‌اند محصول را خریداری می‌کنند و کسی که قرارداد بسته است تعهدی در قبال عرضه محصول ندارد. در این قراردادها کمترین ریسک به خریدار منتقل می‌شود.
۲) قرارداد جزئی[۳]: طرف قرارداد تنها برخی از نهاده‌ها را به قیمت تعیین شده در اختیار می‌گذارد و محصول را خریداری می‌کند. در مقایسه با قرارداد بازاریابی این نوع از قراردادها کنترل بیشتری بر تولید دارند و سهم بیشتری از ریسک را تقسیم می‌کنند.
۳) قرارداد کلی[۴] : همه نهاده‌ها را در اختیار کشاورزی قرار می‌دهد و همه محصول را به قیمت تعیین شده خریداری می کند. در این نوع قرارداد بیشترین ریسک به خریدار منتقل می‌شود.
اهمیت رونق کشاورزی قراردادی در ایران
در ایران کشت قراردادی از سالیان گذشته و حتی ۵۰ سال پیش نیز وجود داشت و صاحبان کارخانه‌های تولیدی و صنایع غذایی مثل تولیدکنندگان شکر و رب گوجه فرنگی اقدام به خرید محصول از کشاورز قبل از کشت می‌کردند. لذا این مدل سازوکار جدیدی در ایران نیست اما نیاز به اشاعه کشاورزی قراردادی به سایر محصولات کشاورزی نیز هست.
تولید و تجارت محصولات کشاورزی در ایران از چند مسئله رنج می‌برد. با توجه به اینکه اکثر زمین‌های کشاورزی در ایران خرده مالکی و تک محصول هستند، امکان توسعه بازار و تولید رقابتی برای بسیاری از کشاورزان وجود ندارد؛ همچنین دیده می‌شود که در یکسال محصول روی دست کشاورز می‌ماند و سال دیگر آنقدر کم کشت و عرضه می‌شود که قیمت آن در بازار جهش می‌یابد. اما با کشت قراردادی پیش‌بینی‌پذیری افزایش پیدا می‌کند و این مشکل رفع می‌شود.
منبع:
[۱] کتاب کشاورزی قراردادی؛ نویسنده علی خسروی، چاپ ۱۳۹۵
پینوشت:
[۲] Marketing contract
[۳] Partial contract
[۴] Total contract
انتهای پیام/ کشاورزی
