مسیر اقتصاد/ در گزارش نخست از سلسله گزارش‌های «بررسی مالیات‌های بخش حمل و نقل» عوارض جابجایی کالا به عنوان مهمترین مالیات بخش حمل و نقل معرفی و معایب آن تبیین شد. بر این اساس عوارض جابجایی کالا مالیاتی ضد بهره وری است که ناعادلانه است و در اصابت به هدف دقیق و کارآمد نیست. در این گزارش امکان جایگزینی مالیات بر مصرف سوخت با عوارض جابجایی کالا و آثار آن بر بهره وری سوخت بررسی خواهد شد. این مالیات تقریبا در همه کشورهای صنعتی جهان با وجود رویکردهای گوناگونی که نسبت به نقش دولت در اقتصاد دارند، دریافت می‌شود.
دقت بیشتر مالیات بر مصرف سوخت در اصابت به اهداف راهداری
نخستین مزیت مالیات بر مصرف سوخت نسبت به عوارض جابجایی کالا، میزان دقت آن در اصابت به هدف است. ابتدا باید به این نکته توجه کرد که میزان مصرف سوخت و هزینه های آن رابطه مستقیمی با میزان استفاده از جاده و امکانات آن دارد. یعنی به طور تقریبی می‌توان اینگونه در نظر گرفت که وقتی دو ناوگان یکسان در شرایط یکسان به یک میزان گازوئیل در جاده مصرف نموده‌اند، به یک میزان هم پیمایش داشته و از امکانات جاده بهره‌مند شده‌اند. بنابراین میزان مصرف سوخت توسط ناوگان، می‌تواند به عنوان معیار میزان بهره‌مندی از زیرساخت‌های جاده‌ای در نظر گرفته شود.
از طرفی در حال حاضر از ناوگان بدون بار مالیات راهداری و یا همان عوارض جابجایی کالا دریافت نمی‌شود در حالی که ناوگان بدون بار نیز از امکانات جاده بهره‌مند می‌شود و باید هزینه‌های آن را بپردازد. در صورت دریافت مالیات راهداری از سوخت، می‌توان این نقص عوارض جابجایی کالا در وضعیت فعلی را رفع نمود. بنابراین با دریافت مالیات از سوخت که درآمد دولت در هر شکل استفاده از زیرساخت‌های جاده‌ای را تضمین می‌کند، بهتر می‌توان اهداف راهداری را پوشش داد.
جلوگیری از فرار مالیاتی با دریافت مالیات از سوخت
مالیات بر مصرف سوخت علاوه بر تضمین دریافت از ناوگان بدون بار، راه فرار مالیاتی را نیز می‌بندد. فرار مالیاتی در بخش حمل بار جاده‌ای به اشکال گوناگون انجام می‌شود. مثلا حمل بار بدون بارنامه، پرداختهای غیر رسمی و بارنامه های پلیس راهی به منظور درج رقمی کمتر از کرایه واقعی در بارنامه و در نتیجه فرار مالیاتی انجام می‌شود که با دریافت مالیات از سوخت، امکان چنین فرارهای مالیاتی از بین می‌رود. در اینصورت انگیزه ها برای خلاف اظهاری بسیار کاهش پیدا می‌کند و در نتیجه دقت داده های سازمان راهداری از وضعیت حمل بار در کشور افزایش خواهد یافت
دریافت عوارض راهداری از سوخت بجای بارنامه، سیاستی در جهت ارتقاء بهره وری
به جرات می‌توان مهمترین مزیت تغییر مالیات راهداری از عوارض جابجایی کالا به مالیات بر مصرف سوخت را ارتقاء بهره وری سوخت و همچنین بهره وری حمل و نقل دانست. همانطور که در گزارش نخست از سلسله گزارش‌های بررسی مالیات‌های بخش حمل و نقل گفته شد، تامین بودجه مورد نیاز سازمان راهداری از محل عوارض جابجایی کالا و رابطه عکس این مالیات با بهره وری، سبب بروز تعارض منافع در سازمان راهداری می‌شود که انتظار می‌رود به دلیل توجه کمتر جامعه به شاخص‌های بهره وری، این تعارض منافع همواره به تصمیم هایی در جهت خلاف بهره وری منجر شود.
همچنین گفته شد که عوارض جابجایی کالا فشار مالیات را از روی بارهای با ارزش افزوده پایین مانند کالاهای معدنی برداشته و بر دوش بارهای با ارزش افزوده بالا تحمیل می‌کند که این مسئله انتقال بارهای حجیم و کم ارزش از جاده به راه آهن را با چالش مواجه می‌کند.
دریافت مالیات از سوخت بجای بارنامه، دو مشکل فوق را رفع خواهد کرد. یعنی از طرفی با حذف عوارض جابجایی کالا به عنوان منبع درآمد سازمان راهداری، این سازمان را از ماهیت شرکتی و درآمدزا بودن، خارج و به صورت یک تنظیم‌گر درمی‌آورد. از طرف دیگر با توزیع یکسان مالیات بر همه بارها در ناوگان با ظرفیت‌های یکسان، فشار مالیات بر کالاهای با ارزش افزوده بالا را کاهش و بر کالاهای با ارزش افزوده پایین افزایش خواهد داد.
مالیات بر مصرف سوخت، علاوه بر موارد مذکور با افزایش فشار بر ناوگان فرسوده و ناوگان با ظرفیت پایین و همچنین ناوگان بدون بار، تاثیر قابل توجهی در افزایش بهره وری سوخت و در نتیجه بهره وری حمل و نقل خواهد داشت. موارد مذکور همگی از عوامل اصلی پایین بودن بهره وری سوخت در بخش حمل و نقل هستند.
بهره‌وری سوخت در حمل جاده‌ای ایران، کمتر از نصف اتحادیه اروپا
افزایش درآمدهای دولت بدون فشار بر کرایه های حمل بار
مزیت دیگر مالیات بر سوخت افزایش درآمدهای دولت بدون فشار بر میانگین کرایه حمل بار است. این افزایش درآمد از چهار محل جلوگیری از فرار مالیاتی، افزایش قیمت سوخت در سفرهای خالی، کاهش مصرف سوخت و امکان فروش سوخت صرفه جویی شده و نهایتا افزایش سهم دولت از قیمت سوختی که از بخش حمل و نقل قاچاق می‌شود، خواهد بود.
البته باید در نظر داشت که همزمان با اجرای این طرح، باید به منظور کاهش درصد سفرهای خالی اصلاحات دیگری نیز در بخش حمل بار جاده ای صورت پذیرد. مهمترین این اصلاحات، رفع انحصارهای ایجاد شده در فرآیند صدور بارنامه و صدور مجوز ثبت بارنامه از سوی سکوهای اینترنتی در بخش حمل بار جاده‌ای است.
پینوشت:
Taxing Energy Use 2018 – OECD 2018 Database
انتهای پیام/حمل و نقل
