مسیر اقتصاد/ با وجود مناقشات سیاسی در مورد برنامه هسته‌ای ایران و ادعاهای خلاف واقع برخی دولت‌های متخاصم، بهره‌برداری از کاربردهای متنوع فناوری هسته‌ای برای رفع نیازهای کشور ضرورت دارد. یکی از مهمترین کاربردهای فناوری هسته‌ای، کاربردهای آن در حوزه سلامت است. فناوری هسته‌ای به عنوان یک فناوری راهبردی برای کشور، کاربردهای متنوعی دارد که با وجود پیشرفت‌های چشمگیر، مناقشات سیاسی مربوطه مانع از برنامه‌ریزی بلندمدت برای بهره‌برداری از این فناوری و انتفاع حداکثری مردم از کاربردهای آن شده است.
سه حوزه تشخیص، درمان و پرتودهی از کاربردهای فناوری هسته‌ای در سلامت
کاربردهای فناوری هسته‌ای به تولید برق محدود نمی‌شود و می‌توان از پرتوهای هسته‌ای در طیف وسیعی از کاربردها بهره برد که یکی از مهمترین آنها، کاربردهای مرتبط با حوزه سلامت است. کاربردهای صلح‌آمیز فناوری هسته‌ای پس از جنگ جهانی دوم مورد توجه قرار گرفتند و تولید مواد پرتوزای قابل استفاده در پزشکی نیز اولین بار در سال ۱۹۴۶ انجام شد.
در سال‌های بعد استفاده از پرتوهای هسته‌ای در بهداشت و سلامت با سرعت زیادی رشد کرد و امروزه به بخش جدایی‌ناپذیر علم پزشکی، خصوصا در حوزه تشخیص و درمان سرطان‌ها، تبدیل شده است. به طورکلی می‌توان کاربردهای فناوری هسته‌ای در سلامت را به سه حوزه تشخیص، درمان و پرتودهی به تجهیزات و مواد دسته‌بندی کرد.
مهمترین حوزه این کاربردها که ۹۰ درصد از خدمات پزشکی هسته‌ای را شامل می‌شوند، استفاده از پرتوهای هسته‌ای در رویه‌های تشخیصی هستند. هنگامی که مواد پرتوزا در شکل رویه‌های تشخیصی هستند. رادیودارو به بدن بیمار تزریق می‌شوند، با توجه به ماهیت رادیو دارو به اندام مختلف بدن وارد شده و با تابش پرتوهای هسته‌ای و آشکارسازی این تابش‌ها در بیرون بدن بیمار، عملکرد اندام مختلف بدن مورد بررسی قرار می‌گیرد. رویه‌های تشخیصی پزشکی هسته‌ای در تشخیص بیماری‌های قلبی، ریوی، مغزی، غدد، اطفال، استخوان‌ها، انواع سرطان و غیره کاربرد دارند.
۴ زیرساخت مهم بهره‌برداری از فناوری هسته‌ای در کاربردهای مرتبط با حوزه سلامت
مهمترین ماده پرتوزای مورد استفاده در رویه‌های تشخیصی پزشکی هسته‌ای، تکنسیوم-۹۹ است که در ۸۰ درصد از عملیات‌های پزشکی هسته‌ای استفاده می‌شود و سالیانه ۴۰ میلیون بیمار در جهان از این ماده استفاده می‌کنند. بهره‌برداری از فناوری هسته‌ای در کاربردهای مرتبط با حوزه سلامت نیازمند تجهیزات و زیرساخت‌هایی است که مهمترین آنها عبارتند از:
- راکتورهای هسته‌ای تحقیقاتی
- شتابدهنده‌های ذرات
- تجهیزات تصویربرداری
- نیروی انسانی
راکتورهای هسته‌ای تحقیقاتی، برخلاف راکتورهای هسته‌ای قدرت، برای تولید برق مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و اغلب برای اهدافی چون توليد مواد پرتوزا، آزمايش مواد، پژوهش‌های كاربردی و آموزش نیروی انسانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در آمریکا سالیانه ۲۰ میلیون و در اروپا ۱۰ میلیون عملیات پزشکی هسته‌ای انجام می‌شود
منشأ تولید تکنسیوم-۹۹، قرارگیری اورانیوم غنی شده در راکتورهای هسته‌ای تحقیقاتی است. برای این منظور، اغلب از اورانیوم با غنای بالا (حدود ۹۰ درصد) استفاده می‌شود. اگرچه استفاده از اورانیوم با غنای پایین نیز برای تولید این ماده امکان‌پذیر است، اما باعث کاهش کیفیت مواد تولیدی، کاهش میزان تولید و افزایش هزینه تولید می‌شود. با این وجود آمریکا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به بهانه جلوگیری از اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، کشورها را جهت استفاده از اورانیوم با غنای کم برای این منظور، تحت فشار قرار می‌دهند.
بسیاری از کشورهای جهان نیز به توسعه کاربردهای پزشکی هسته‌ای در حوزه سلامت توجه کرده‌اند. به طوریکه در کشور آمریکا سالیانه ۲۰ میلیون و در اروپا ۱۰ میلیون عملیات پزشکی هسته‌ای انجام می‌شود و به طور کلی در کشورهای توسعه‌یافته از هر پنجاه نفر یک نفر در هر سال از خدمات تشخیصی پزشکی هسته‌ای استفاده می‌کنند.
در حال حاضر ۷۸ راکتور هسته‌ای تحقیقاتی در جهان برای تولید رادیوایزوتوپ مورد استفاده قرار می‌گیرند و کشورهای هلند، بلژیک، لهستان، فرانسه، آلمان، جمهوری چک، چین، ایالات متحده آمریکا، آفریقای جنوبی، روسیه و استرالیا تولیدکنندگان اصلی مواد پرتوزای مورد استفاده در حوزه پزشکی هسته‌ای هستند.
کافی نبودن زیرساخت‌های کشور در استفاده از کاربردهای هسته‌ای حوزه سلامت
در جمهوری اسلامی ایران نیز همگام با پیشرفت‌های صورت گرفته در بهره‌برداری از فناوری هسته‌ای، توسعه کاربرد پرتوهای هسته‌ای در حوزه سلامت مورد توجه قرار گرفته است. ایران با داشتن مراکز متعدد پزشکی هسته‌ای، خدمات مختلف این حوزه را به بیماران ارائه می‌دهد و با وجود تحریم‌های ظالمانه موفق شده است تا رادیوداروهای مورد نیاز کشور را تولید کند. به طوریکه سالیانه حدود یک میلیون نفر در کشور از خدمات پزشکی هسته‌ای بهره‌مند می‌شوند.
با این وجود به دلیل افزایش روزافزون ابتلا به سرطان در کشور و زیرساخت‌های فعلی کشور، باید درخصوص توسعه و گسترش روش‌های نوین تشخیصی و درمانی پزشکی هسته‌ای اقدام‌های اساسی و بیشتری صورت گیرد.
ایران با داشتن ۲۰۵ مرکز پزشکی هسته‌ای، خدمات مختلف این حوزه را به بیماران ارائه می‌دهد. با این وجود، زیرساخت‌های فعلی کشور در این زمینه، برای رفع نیاز روزافزون کشور به کاربردهای فناوری هسته‌ای در حوزه سلامت کافی نیست.
در حال حاضر تنها یک راکتور تحقیقاتی در کشور (راکتور تهران با عمر ۵۴ سال) قابلیت تولید رادیوایزوتوپ‌های مورد استفاده در پزشکی هسته‌ای را دارد و از طرف دیگر، تعداد محدودی سیکلوترون نیز در شهرهای تهران، کرج و مشهد در حال تأمین بخشی از مواد پرتوزای مورد نیاز بخش پزشکی هسته‌ای کشور هستند. چهار مرکز پرتودهی هسته‌ای نیز در شهرهای تهران، بناب، شهرکرد و یزد فعال هستند. همچنین تعداد متخصصان پزشکی هسته‌ای در کشور حدود ۱۵۰ نفر است.
تولید اورانیوم با غنای ۹۰ درصد لازمه تداوم دستاوردهای پزشکی هسته‌ای
براساس بررسی‌های انجام شده، مهمترین الزامات کوتاه‌مدت به منظور توسعه کاربردهای فناوری هسته‌ای در حوزه سلامت در راستای رفع نیازهای کشور، شامل احداث راکتورهای هسته‌ای تحقیقاتی، تأمین و راه‌اندازی سیکلوترون‌های بیمارستانی، تأمین حداقل ۱۳۱ دستگاه تصویربرداری اسپکت، تأمین حداقل ۲۰ دستگاه پِت، تجهیز ۱۵ مرکز پزشکی هسته‌ای کشور به تصویربرداری بخش بستری پزشکی هسته‌ای ، احداث حداقل ۱۲ مرکز پرتودهی، تربیت حداقل ۱۰۰ نفر متخصص پزشکی هسته‌ای و داروسازی هسته‌ای، توزیع مناسب امکانات مربوطه در کشور، رفع موانع مشارکت شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه و هماهنگی بیشتر میان سازمان انرژی اتمی و وزارت بهداشت می‌شوند.
همچنین از آنجایی که استفاده از اورانیوم با غنای بالا به عنوان ماده هدف، نقش مهمی در کیفیت رادیوایزوتوپ‌های تولیدی دارد، پیشنهاد می‌شود به اقتضای شرایط سیاسی موجود، تولید اورانیوم با غنای ۹۰ درصد به صورت آزمایشی در دستور کار قرار گیرد. علاوه بر این، به منظور توسعه کاربردهای فناوری هسته‌ای در حوزه سلامت و انتفاع عموم مردم از اینگونه کاربردها، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شوند:
- توزیع امکانات، از جمله تجهیزات تصویربرداری و سیکلوترون‌های بیمارستانی، در سراسر کشور،
- حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در زمینه ساخت تجهیزات تصویربرداری پزشکی هسته‌ای و سیکلوترون‌های بیمارستانی،
- ایجاد کارگروه مشترک میان سازمان انرژی اتمی و وزارت بهداشت و سیاست‌گذاری مشترک در زمینه توسعه کاربرد فناوری هسته‌ای در حوزه سلامت،
- پیگیری حق مسلم ایران در استفاده از همکاری‌های بین‌المللی جهت توسعه کاربردهای صلح‌آمیز فناوری هسته‌ای.
منبع: گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شماره مسلسل: ۱۸۶۷۶
انتهای پیام/ انرژی
