مسیر اقتصاد / امروزه، اهمیت استفاده از سامانه های اطلاعاتی در دستگاه‌های اجرایی و حاکمیتی خصوصاً در نظام بانکی و بانک مرکزی بیش‌ازپیش حائز اهمیت است. استفاده از سامانه‌های اطلاعاتی باعث می‌شود که دو امر سیاست‌گذاری و نظارت با اثرگذاری مضاعفی توسط دستگاه‌های حاکمیتی انجام شود چراکه ورودی‌های دانشی دستگاه‌های ناظر چنانچه به‌وسیله سامانه‌ها تأمین شود، با سرعت، صحت و جامعیت بسیار گسترده‌تری نسبت به تأمین از طریق عوامل انسانی حاصل می‌شود.
اهمیت بانک مرکزی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های حاکمیتی
یکی از بخش‌هایی که استفاده از سامانه‌های اطلاعاتی و دسترسی برخط به مجموعی از پایگاه‌داده‌های متنوع بسیار حائز اهمیت و موجب افزایش اثرگذاری و قدرت ناظر می‌شود، نظام بانکی است. بانک مرکزی به‌عنوان ناظر و سیاستگذار بنیادین نظام پولی و بانکی کشور وظایف خطیری برعهده دارد. یکی از مهم‌ترین ابزارهای تنظیم‌گری و نظارتی بانک مرکزی داده‌های بانکی است که پس از پردازش به اطلاعات قابل‌اتکا و سرانجام به دانش سازمانی و مبنای تصمیم‌گیری‌ها و خط‌مشی‌گذاری تبدیل خواهد شد. مجموعه سامانه های اطلاعاتی بانک مرکزی در این زمینه نقش اصلی را ایفا می‌کنند.
در همین راستا، ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی در جلسه سوم آذرماه ۱۳۹۳ به استناد مواد ۲۷ و ۳۲ قانون ارتقای سلامت نظام اداری و مبارزه با فساد و در اجرای ماده ۱۹ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مبنی بر شفاف‌سازی اقتصاد، سالم‌سازی فضای اقتصادی و پیشگیری از اقدامات و فعالیت‌ها و زمینه‌های فسادزا و به‌منظور تأمین الزامات توسعه فناوری اطلاعات و تکمیل سامانه‌های الکترونیکی در شبکه بانکی کشور، «ضوابط نحوه ایجاد و تکمیل سامانه‌های الکترونیکی در شبکه بانکی» را مصوب کرد.
سامانه های اطلاعاتی ۹ گانه تکلیف شده بر بانک مرکزی
براین‌اساس، بانک مرکزی مکلف بوده است تا پایان سال ۱۳۹۳ منظومه ۹ گانه سامانه‌های اطلاعاتی نظام بانکی را ایجاد و بهره‌برداری نماید و امکان اتصال امن و سیستمی سایر دستگاه‌های اجرایی را به این سامانه‌ها فراهم آورد. به‌گونه‌ای که از ابتدای تیرماه ۱۳۹۴ هرگونه فرایند دستور، درخواست و یا استعلام به‌صورت الکترونیکی انجام شود.
سامانه‌های ذکر شده در این مصوبه به شرح زیر هستند:
سامانه نظام هویت‌سنجی الکترونیک بانکی (نهاب)
سامانه‌ای یکپارچه حاوی اطلاعات هویتی مشتریان است که تخصیص شماره شناسایی منحصربه‌فرد برای هر یک از افراد جامعه را در شبکه بانکی میسر می‌سازد. شهاب یا شناسه هویت الکترونیک بانکی، شناسه منحصربه‌فردی است که جهت شناسایی مشتریان بانکی به هریک از اشخاص حقیقی و حقوقی اختصاص می‌یابد.
از اهداف کلان این سامانه فراهم‌کردن بستری امن برای انتقال امن اطلاعات هویتی و بانکی مشتریان نظام بانکی به مرکز ریشه گواهی بانکی جهت صدور توکن‌های «نماد» بوده و به‌عنوان پروفایل مشتریان بانکی مورداستفاده قرار خواهد گرفت.
از جمله مهم‌ترین دستاوردهایی که با راه‌اندازی این سامانه حاصل می‌شود تحت پوشش قرارگرفتن سامانه‌های سیستم مدیریت سپرده‌ها، سیستم مدیریت تسهیلات، سیستم ارزی، سیستم‌های بانکداری اینترنتی، سیستم بانکداری همراه، سیستم تلفن‌بانک و کانال‌ها و مشتریان می‌باشد.
سامانه پیام‌رسانی الکترونیک مالی (سپام)
سامانه پیام‌رسانی مالی الکترونیکی سپام به‌منظور الکترونیکی کردن مراودات بانکی و ایجاد زیرساخت یکپارچه خدمت‌رسانی راه‌اندازی شده است. با راه‌اندازی کامل این سامانه، می‌توان تمامی سیستم‌های بانکی را توسط آن تحت پروتکل‌های استاندارد مبادلات مالی به یکدیگر متصل و ارتباطات، مکاتبات و مراودات میان بانک‌ها و بانک مرکزی را به‌صورت کاملاً الکترونیکی و امن میسر کرد و ابزارهای نظارتی بانک مرکزی بر این مراودات بر روی آن قابل پیاده‌سازی است.
سامانه صدور یکپارچه الکترونیک دسته‌چک (صیاد)
سامانه صیاد یا سامانه صدور یکپارچه الکترونیک دسته‌چک باهدف متمرکزسازی درخواست‌های دسته‌چک، امکان اعتبارسنجی صاحبان حساب و امضا، جلوگیری از اختصاص دسته‌چک به افراد فاقد صلاحیت و بدسابقه و همچنین اختصاص شناسه منحصربه‌فرد به هر برگ چک توسط بانک مرکزی است.
سامانه چک و اسناد وصولی کاغذی (چکاوک)
سامانه صیاد سامانه‌ای برای پذیرش و پردازش الکترونیکی چک‌های کاغذی بین‌بانکی و انجام تراکنش‌های مبتنی بر آنها به‌صورت کاملاً الکترونیکی است که به‌جای فیزیک چک، تصویر آن برای پردازش نهایی محتوا به بانک مربوطه ارسال شده و نتیجه پردازش به‌صورت الکترونیکی به شعبه پذیرنده چک بازگردانده می‌شود. فاز دوم این طرح صدور یکپارچه دسته‌چک است تا زمینه برای چک‌های کاملاً الکترونیکی فراهم شود.
سامانه یکپارچه مدیریت اوراق بانکی (سیما)
سامانه سیما برای مدیریت انواع اوراق بهادار برای بانک مرکزی تعریف شده است. این سیستم قادر به ارائة انواع مختلف اوراق بهادار در بازار بین‌بانکی، با درنظرگرفتن مشتریان عمده و یا خرده، همچنین مدیریت معاملات مربوط به مشتریان، بانک‌ها، بانک مرکزی، و حتی ارائة انواع مختلف اوراق بهادار در بازار سرمایه (بورس اوراق بهادار تهران) است.
سامانه پرداخت الکترونیک سیار (سپاس)
سامانه سپاس، سامانه متمرکزی است که مدیریت پرداخت‌های الکترونیکی سیار و کیف پول‌های الکترونیک را بر عهده دارد. این سامانه توسط بانک مرکزی طراحی شده و مقررات جدیدی را بر بازار پرداخت‌های سیار حاکم خواهد نمود.
نوین سامانه یکپارچه بانک مرکزی (نسیم)
به‌جهت پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان بانک مرکزی با سرعت بیشتر و بادقت بیشتر و همچنین تنظیم حساب‌های دولتی در بانک‌ها، پروژه نسیم تعریف گردید. در این راستا پورتالی برای حساب‌ها به دولت داده شد که با استفاده از آن قادر به کنترل سپرده و برداشت از حساب‌های موجود است. همچنین این سیستم به در اموری همچون موارد ذیل در نقش تسهیلگر و بستر ایفای نقش می‌کند.
- پرداخت حقوق با استفاده از سیستم بانکدار متمرکز
- انتقال حساب دولتی در بانک مرکزی ایران با استفاده از سیستم بانکداری متمرکز
- انتقال حساب‌های دولتی در تمام بانک‌های بزرگ با استفاده از سیستم بانکداری متمرکز
سامانه متمرکز اطلاعات تسهیلات و تعهدات بانکی (سمات)
سامانه سمات به‌عنوان بانک اطلاعات جامع تسهیلات و تعهدات، اطلاعات مربوطه را جمع‌آوری و بین شبکه بانکی به اشتراک می‌گذارد، براین‌اساس استعلام از سامانه مذکور برای تمامی شعب سراسر کشور برقرار شده است. ازاین‌رو بانک‌ها موظف‌اند قبل ارائه تسهیلات و تعهدات، وضعیت اعتباری مشتریان را در سامانه سمات استعلام کنند و درصورتی‌که مشتری بر اساس مقررات مربوطه بدحساب شناخته شود، مجاز به ارائه تسهیلات و تعهدات به ایشان نیستند.
سامانه یکپارچه استعلامات مالی (سیام)
این سامانه برای پیگیری انواع تراکنش‌های شبکه بانکی در سطح مشتریان است که تمامی تراکنش‌های موفق و ناموفق در آن ثبت می‌شوند.
سامانه‌های اطلاعاتی بانک مرکزی؛ ظرفیتی قابل‌توجه اما مهجور
ظرفیت اجرای این مصوبه در صورت عملیاتی شدن می‌تواند گامی بزرگ در راستای سلامت، شفافیت و یکپارچگی نظام بانکی تلقی شود، چراکه هر یک از این سامانه‌ها اطلاعاتی را از وضعی شبکه بانکی در اختیار بانک مرکزی قرار می‌دهد که می‌تواند پایه و مبنای بسیاری از سیاستگذاری‌ها و آیین‌نامه‌های صادره باشد.
اما بهره‌برداری نهایی و کارآمد این سامانه‌ها و دیگر سامانه های مجزای بانک مرکزی، با اتصال آنها به یکدیگر و تقاطع‌گیری از اطلاعات آنها حاصل می‌شود. با پیوند داده‌های سامانه‌ها به‌صورت یک منظومه کامل اطلاعات بانکی می‌توان اشراف و قدرت اثرگذاری مطلوب را برای ناظر و سیاستگذار نظام بانکی حاصل نمود.
البته لازم به ذکر است از میان ۹ سامانه ذکر شده در این مصوبه، برخی سامانه‌ها پس از گذشت ۷ سال همچنان به‌صورت ناقص و نیمه‌فعال هستند و بانک مرکزی از لحاظ قانونی مکلف است هرچه زودتر تمامی این سامانه‌ها را به‌صورت کامل عملیاتی نماید تا سرانجام توانایی و اثرگذاری لازم بر نظام پولی و بانکی کشور توسط بانک مرکزی حفظ شده و منجر به تصمیمات متقن و مبتنی بر وقایع شبکه بانکی توسط این بانک شود.
انتهای پیام / پول و بانک
