به گزارش مسیر اقتصاد کتابچه «مسیر انرژی ایران» در پنجمین همایش سالانه اقتصاد مقاومتی رونمایی شد. در این کتابچه که با سبک و سیاقی هوشمندانه توسط شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی طراحی شده است، برای اولین بار یک رویکرد منسجم و مشخص در حوزه انرژی کشور پیشنهاد شده و بر اساس آن، ضمن ارائه ۳۳ اقدام راهبردی، سیاست های کلی انرژی جهت جایگزینی با سیاست های فعلی در این زمینه به مجمع تشخیص مصلحت نظام پیشنهاد شده است. (اینجا)
مطابق با فصل اول این کتابچه، کشورهای جهان با توجه به موقعیت جغرافیایی و همچنین تولیدکننده یا مصرف کننده بودن در بخش انرژی، رویکرد خود در استفاده از این کالای راهبردی را مشخص نموده اند و بر مبنای این رویکرد، برای بخش انرژی برنامه ریزی می‌کنند.
انرژی به عنوان نهاده (سوخت) فعالیت های اقتصادی، انرژی به عنوان ماده خام و خوراک زنجیره ارزش، انرژی به عنوان کشنده صنعت، انرژی به عنوان تامین کننده درآمدهای ارزی و انرژی به عنوان ابزار دیپلماسی و امنیت بین المللی، ۵ رویکردی است که در بخش انرژی، در کشورهای جهان غالب است و به صورت ترکیبی مورد استفاده قرار می گیرد.
با این وجود در ایران، تاکنون رویکرد مشخصی به عنوان مبنای سیاستگذاری ها و اقدامات بخش انرژی تعیین نشده است؛ لذا برنامه های این بخش، سمت و سوی واحدی نداشته و «پراکندگی و هدفگذاری نامشخص» یا «تجمیعی از همه اهداف خوب که تحقق آن همزمان با هم ممکن نیست»، در آن مشهود است. بنابراین ضروری است جمهوری اسلامی ایران نیز رویکردی مشخص، منسجم و یکپارچه در بخش انرژی داشته باشد تا از این ظرفیت بزرگ، به بهترین شکل استفاده شود.
انرژی ظرفیت بزرگ اقتصاد ایران
ایران دارای ۱۵۸ میلیارد بشکه ذخایر نفت خام و بیش از ۳۳ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی است و در مجموع این دو حامل انرژی، بیشترین ذخایر را در میان کشورهای جهان دارد. صنایع بسیاری در ایران، بر اساس مزیت برخورداری از این منابع شکل گرفته‌اند. از جمله مهمترین این صنایع می توان به صنعت پتروشیمی اشاره کرد که بعد از صادرات نفت، بیشترین سهم را از درآمدهای ارزی کشور دارد.
کشورهای اطراف ایران شامل عربستان، عراق، کویت، امارت و روسیه در مجموع ۶۸۰ میلیارد بشکه ذخایر نفت خام (معادل ۴۰ درصد ذخایر جهان) در اختیار دارند. به همین ترتیب کشورهای روسیه، قطر، عربستان، ترکمنستان و امارات در مجموع دارنده ۹۶ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی (معادل ۵۰ درصد ذخایر جهان) هستند.
این بدان معناست که ایران هم منابع نفت و گاز قابل توجهی دارد و هم از نظر جغرافیایی، در نقطه ای قرار گرفته است که می‌تواند کشورهای دارای منابع انرژی را به کشورهای نیازمند آن وصل کند؛ یا حتی مصرف‌کننده این منابع و تولیدکننده ارزش افزوده صادراتی مبتنی بر آن باشد.
رویکرد هوشمندانه ایران در بخش انرژی با ۳ مولفه راهبردی
با وجود این مزایای قابل توجه و منحصر به فرد کشور، تاکنون رویکرد مشخصی در ایران به عنوان مبنای سیاستگذاری‌ها و اقدامات بخش انرژی تعیین نشده است؛ لذا برنامه های بخش انرژی، سمت و سوی واحدی نداشته و با پراکندگی و هدفگذاری نامشخص روبرو بوده است.
بررسی ها نشان می دهد بر اساس شرایط جغرافیایی و مزایای جمهوری اسلامی ایران در در دسترسی به منابع نفت و گاز، هوشمندانه ترین رویکرد برای کشور در بخش انرژی عبارت است از «استفاده از نفت به عنوان ماده خام و خوراک زنجیره ارزش»، «استفاده از گاز به عنوان نهاده (سوخت) فعالیت های اقتصادی» و «استفاده از موقعیت جغرافیایی کشور به منظور توسعه تجارت منطقه ای انرژی». ضروریست این موارد در کنار اصول اقتصاد مقاومتی یعنی «درونزایی»، «برونگرایی» و «مردم محوری»، به عنوان مبنای برنامه های کشور در بخش انرژی قرار گیرد. مصادیق رویکرد پیشنهادی در ادامه تشریح شده است.
استفاده از نفت به عنوان ماده خام و خوراک زنجیره ارزش
رویکرد مناسب برای ایران در توسعه بخش نفت، استفاده از این کالای راهبردی به عنوان ماده خام و خوراک زنجیره ارزش است. نفت خام اگر بخواهد به عنوان نهاده تولید مصرف شود، عمدتا در بخش حمل و نقل خواهد بود؛ اما رشد بخش حمل و نقل تابعی از توسعه اقتصادی است و خود نمی‌تواند به صورت مستقیم، محرکی برای توسعه باشد. البته تبدیل نفت خام به فرآورده‌های نفتی که در بخش حمل و نقل قابل استفاده است، به معنی استفاده از نفت در زنجیره ارزش است.
همچنین اگر نفت خام در ایران صرفا به عنوان منبعی برای درآمدهای ارزی شناخته شود، نمی‌تواند مبنای توسعه قرار گیرد. این راهبرد در تمام صد سالی که ایران دارای نفت بوده، مورد توجه قرار گرفته اما نتیجه بخش نبوده است؛ کمااینکه خام فروشی نفت، حداقل مزیت را در استفاده از این کالای راهبردی ایجاد می کند.
علاوه بر این موارد، نفت خام نقش چندانی در وابسته‌سازی متقابل کشورها ندارد و به دلیل امکان جایگزینی آن با نفت خام کشورهای مختلف، نمی‌تواند به عنوان مبنایی برای تأمین امنیت بین‌المللی مورد استفاده قرار گیرد.
بنابراین نفت خام ایران تنها باید در زنجیره ارزش مصرف شود تا با تولید محصولات نهایی و با ارزش، بیشترین اثر اقتصادی و اشتغال را برای کشور به همراه داشته باشد.
استفاده از گاز به عنوان نهاده (سوخت) فعالیت های اقتصادی
رویکرد مناسب برای ایران در توسعه بخش گاز، استفاده از این حامل انرژی در قالب نهاده و سوخت برای دیگر فعالیت‌های اقتصادی است. تنوع محصولات در زنجیره ارزش گاز، به اندازه تنوع محصولات در زنجیره ارزش نفت نیست؛ لذا توسعه زنجیره ارزش گاز، علی‌رغم مسیری که تاکنون در کشور طی شده است، اولویت چندانی ندارد.
همچنین صادرات گاز به شکلی که منجر به وابستگی کشورها شود، در شرایطی مفید خواهد بود که کشور از مازاد گاز بالایی برخوردار باشد و بتواند این حامل انرژی را از طریق خط لوله یا با تبدیل به برق، صادر نماید؛ چرا که جریان تجارت گاز در جهان، با توسعه ال ان جی به سمتی می‌رود که وابستگی ناشی از صادرات گاز خارج از خط لوله، به تدریج قوت خود را از دست خواهد داد و مزیت دائمی یک کشور نخواهد بود.
بنابراین مناسب‌ترین رویکرد در توسعه بهینه بخش گاز، استفاده از آن در بخش مصرف شامل نیروگاه‌ها، حمل و نقل، صنایع و خدمات به عنوان سوخت است.
استفاده از موقعیت جغرافیایی به منظور توسعه تجارت منطقه ای انرژی
ایران در چهارراهی قرار گرفته است که بخشی از کشورهای مجاور آن، دارای منابع انرژی غنی و فراوان بوده و بخشی دیگر، به شدت نیازمند منابع انرژي هستند.
کشورهای حوزه خلیج فارس، برای صادرات نفت به دنبال دسترسی به آبهای آزاد و بازارهای شرق آسیا مانند هند و چین هستند. همچنین کشورهای منطقه از جمله عراق، پاکستان و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، به گاز به عنوان سوختی برای تولید برق و سایر مصارف خود نیاز دارند.
علاوه بر این موارد، شبکه‌های برق کشورهای منطقه، ناپایدار است؛ لذا تبدیل گاز به برق و تبادل آن با کشورهای مجاور، منجر به پایداری شبکه و جبران قله‌ها و دره‌های مصرف روزانه و فصلی برق می‌شود.
بر این اساس، ضروری است یکی از مهمترین رویکردهای ایران در بخش انرژی، توسعه تجارت منطقه‌ای انرژی در انواع و اقسام آن باشد؛ تا از مزیت جغرافیایی کشور در این زمینه به بهترین شکل استفاده شود و امنیت بین‌المللی ایران از طریق وابستگی متقابل تأمین گردد. ایجاد شبکه به‌هم‌پیوسته برق و تجارت منطقه‌ای نفت و گاز، از مهمترین راهبردها ذیل این رویکرد هستند.
انتهای پیام/ مسیر انرژی ایران
