به گزارش مسیر اقتصاد تا قبل از انقلاب اسلامی تمرکز کلیه فعالیت‌های پزشکی و درمانی و بهداشتی کشور در تهران و شهرهای بزرگ بوده است. این مسئله باعث شده بود که حجم عظیمی از مردم شهرهای کوچک و روستاها در وضعیت ملال‌آوری سر کنند.
مطابق این گزارش تلاش‌های پس از انقلاب برای جبران کاستی‌های سابق و تربیت پزشکان و پرستاران و خدمه بهداشت و درمان و گسیل آنان به مناطق شهری و روستایی دورافتاده‌تر، باعث کاهش آلام بیماران روستایی و نزدیک شدن کیفیت بهداشتی شهر و روستا پس از انقلاب گردید.
نابرابری فاحش بین شهرها در دسترسی به پزشک
بر اساس اطلاعات موجود از وضعیت بهداشتی و درمانی قبل از انقلاب، دسترسي روستاها به امكانات پزشکی و بهداشتی در مقايسه بـا شهرها در دوره پهلوی ناچيز بوده است؛ به‌طوری‌که از كل ۱۵۱۸۲ پزشـك موجـود در كشـور، ۸۲۷۵ نفر که معادل ۵۵ درصد پزشکان است فقط در استان تهران ساکن بودند و از كل ۲۲۱۸ دندان‌پزشک كشور ۱۲۹۱ نفر که معادل ۵۸ درصد دندان‌پزشکان در دوره مدنظر در تهران بوده‌اند.
در همین سال‌ها نسبت جمعیت به پزشک در تهران یک پزشک به ازای هر ۷۹۸ نفر و نسبت جمعیت به دندان‌پزشک در تهران یک پزشک به ازای هر ۵۱۱۳ نفر بوده است. این در حالی است که نسبت جمعیت به پزشک در استان کهگیلویه و بویراحمد در دوره مذکور یک پزشک به ازای هر ۱۲۹۳۷ نفر بوده است و اطلاعی از دندانپزشکی در این استان در دسترس نمی‌باشد. در واقع به ازای یک جمعیت فرضی یکسان در این دو شهر، دسترسی به پزشک برای تهرانی‌ها در دوره پهلوی بیش از ۱۶ برابر دسترسی مردم کهگیلویه و بویر احمد به پزشک بوده است.
عدم دسترسی روستائیان به پزشک و بیمارستان قبل از انقلاب
عـلاوه بر این آمار که به فاصله بین شهرهای مختلف ایران در دسترسی به پزشک قبل از انقلاب اشاره دارد، این فاصله بین شهر و روستا در دوره مورداشاره بسیار وخیم‌تر بوده است.
طبق سرشماري سال ۱۳۵۵ از ۳۳۰۳۴ نفر كارمند بهداشـت و درمـان فقـط ۱۳۰۰ نفـر که معادل ۳.۴ درصد از این تعداد است در منـاطق روسـتايي مشـغول بـه خـدمت بوده‌اند و بـا توجـه بـه این‌که تقريبـاً تمـامي بیمارستان‌های كشور در دوره مورد بحث در شهرها قرار داشته‌اند، می‌توان گفت كه اكثريت قـاطع روستائيان كشور از دسترسي به پزشك، بيمارستان و ساير امكانات بهداشتي و درمـاني در آن دوره محروم بوده‌اند.
تمركز بیمارستان‌ها و ساير مراكز درماني مجهز در شهرها از عوامل اصلي شكاف عمده شهر و روستا در این دوره به شمار می‌رود.
پوشش بهداشتی روستاها پس از انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی بخش زیادی از فعالیت‌های بهداشتی کشور برای جبران عقب‌ماندگی این مناطق کم‌بضاعت مصروف گشت و تأسیس خانه‌های بهداشت اولین گام در جهت التیام آلام مستضعفین روستایی بود.
تأسیس تعداد قابل‌توجهی خانه‌های بهداشت در روستاها در ابتدای جمهوری اسلامی گام سودمندي در جهت كاهش نابرابری‌های بهداشتی شهر و روستا بوده است.
جدول ذیل روند امداد درمانی وزارت بهداشت به روستاها را نشان می‌دهد که نشان‌دهنده‌ی افزایش سالانه خانه‌های بهداشت، مراکز درمانی و کارکنان پزشکی به این مناطق است.
همان‌طور كه جدول فوق نشان می‌دهد تا چهار سال پس از انقلاب (۱۳۶۲) فوراً ۲۷.۹ درصد از جمعیت روستایی تحت پوشش خانه‌های بهداشت قرار گرفتند و تا سال ۱۳۹۵ به‌مرور ۹۷ درصد از جمعیت روستایی تحت پوشش خانه‌های بهداشت درآمدند.
امروز تقریباً تمام جمعیت روستایی کشور از امکانات بیمه روستایی، بیمه سلامت، معلم بهداشت، خانه بهداشت و دسترسی به پزشک و بیمارستان بهره‌مندند.
هماهنگی روستا و شهر در برخورداری از امکانات عمومی درمان
به‌صورت طبیعی با توجه به وجود جمعیت بالاتر در شهرها و تمرکز شهرها در مرکزیت ناطق کشور همواره بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در شهرها احداث می‌شوند، لکن آنچه موردنیاز شهر و روستا به‌صورت هم‌زمان می‌باشد خدمات فوری پزشکی، پایش سلامت مردم برای بهبود زندگی، چکاب سلامت بهداشتی و دسترسی سریع به بیمارستان‌ها است.
این مهم امروزه در کشور به شکل مطلوبی سامان داده‌شده است و به‌طور متوسط برای هر یک‌میلیون جمعیت روستایی بیش از ۱۱۰ مرکز بهداشتی- درمانی و برای شهرها حدود ۱۲۰ مرکز بهداشتی – درمانی وجود دارد که بسیار نزدیک به هم هستند و اختلاف اندکی که وجود دارد هم مربوط به قطب‌های درمانی شهری است که برای شهرها و روستاها به‌صورت هم‌زمان مشغول به خدمات‌دهی هستند.
امروزه علاوه بر ساماندهی شهرهای کوچک و روستاها حدود ۱۱۴ پایگاه بهداشتی مراقبت مرزی در کشور وجود دارد که مشغول خدمت‌رسانی به نواحی دورافتاده‌تر هستند.
توجه جدی جمهوری اسلامی به خدمات عمومی بهداشتی و درمانی برای همه مردم باعث شده است که شاخص‌های سلامت در ایران ازنظر سازمان جهانی بهداشت و نهادهای جهانی سنجش سلامت مورد تحسین قرار بگیرد.
کاهش مرگ و میر کودکان، کاهش مرگ و میر مادران باردار، افزایش امید به زندگی و کنترل بیماری های عمومی نظیر تالاسمی ازجمله دستاوردهایی است که حاصل تلاش کشور در ۴۰ ساله اخیر برای پوشش بهداشت و درمان تمام روستائیان و شهرنشینان بوده است.
