به گزارش مسیر اقتصاد طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی از تجارت خارجی ایران در سال ۱۳۹۶، میزان صادرات کالاهای غیرنفتی با احتساب میعانات گازی با ۶.۶ درصد افزایش به ۴۶.۹ میلیارد دلار رسیده است.
همچنین میزان واردات کشور در این مدت با افزایش ۲۴ درصدی به ۵۴.۳ میلیارد دلار رسیده است. به این ترتیب میزان تراز تجاری کشور در این مدت منفی ۷ میلیارد و ۳۷۰ میلیون دلار بوده است که نشان از منفی شدن تراز تجاری کشور بعد از دو سال مثبت بودن پیاپی دارد.
جزئیات واردات و صادرات محصول در سال ۱۳۹۶
کالاهای وارداتی و صادراتی به طور کلی با یک کد هشت رقمی که کد HS نام دارد مشخص می شوند. هر کد هشت رقمی مخصوص یک کالای مشخص است. اما برای تقسیم بندی کلی تر کالاها لازم است به ۴ رقم و یا حتی دو رقم ابتدایی کد کالاها توجه شود.
به عنوان مثال کد هشت رقمی «پروپان مایع شده» که یکی از اصلی‌تری کالاهای صادراتی کشور است ۲۷۱۱۱۲۹۰ است که در ذیل بخش «گازهای نفتی مایع شده» با کد چهار رقمی ۲۷۱۱ قرار می‌گیرد و تحت عنوان کلی تر فصل ۲۷ با عنوان سوخت‌های معدنی جای دارد.
در ادامه تقسیم بندی جزئی تر کالاهای صادراتی و وارداتی کشور در سال ۱۳۹۶ در جداول جداگانه نشان داده شده است.
درخصوص جداول فوق که نشان دهنده تقسیم بندی کلی تر محصولات صادراتی و وارداتی ایران در سال ۱۳۹۶ هستند، نکات زیر جالب توجه است:
صادرات غیر نفتی واقعی کشور چقدر است؟
بیش از ۱۶ میلیارد دلار (۳۴ درصد) از صادرات «غیرنفتی» کشور را محصولاتی همچون «میعانات گازی»، «گاز طبیعی»، «گازهای نفتی مایع شده»، «فرآورده‌های ابتدایی از نفت خام»، «قیرنفت» و دیگر محصولات مشابه تشکیل داده‌اند که ذیل عنوان کلی «سوخت‌های معدنی» دسته‌بندی می شوند.
این محصولات در واقع فرآورده‌های ابتدایی نفت و گاز هستند که بدون ایجاد ارزش افزوده در داخل کشور و با قیمتی بسیار ارزان به دیگر کشورهای جهان صادر می‌شوند. چنانچه این محصولات در صادرات «غیرنفتی» ایران در نظر گرفته نشوند، میزان صادرات به ۳۰.۸ میلیارد دلار کاهش می یابد، که نشان دهنده میزان واقعی تر صادرات «غیرنفتی» ایران است.
ارزش افزوده پایین محصولات صادراتی نسبت به واردات
ایران در سال گذشته موفق به صادرات ۵.۹ میلیارد دلار محصولات شیمیایی شده است. با اینحال در سال گذشته سهم محصولات شیمیایی از واردات کشور نیر بالغ بر ۴.۲ میلیارد دلار بوده است. نگاهی به قیمت میانگین محصولات صادراتی و وارداتی این بخش نشان می دهد هر تن کالای وارداتی این بخش بیش از ۴.۲ برابر هر تن کالای صادراتی قیمت دارد.
در واقع گرچه ایران از منظر مواد اولیه شیمیایی جایگاهی مناسب دارد، اما در حال حاضر محصولات شیمیایی ایران به شکل خام و کم فرآوری شده و با قیمت کم صادر میشود و در مقابل محصولات ساخته شده شیمیایی با ۴ برابر قیمت محصولات صادراتی، به کشور وارد میشود. این مسئله نشان از عدم اهتمام به تکمیل زنجیره تولید محصولات شیمیایی در کشور دارد.
وضعیت صادرات محصولات پلاستیکی
در مورد مواد و محصولات پلاستیکی نیز میزان صادرات ایران ۶ میلیارد دلار است درحالیکه حدود ۱.۸ میلیارد دلار محصولات پلاستیکی با قیمت میانگین بیشتر وارد کشور شده است.
در این بخش نیز به دلیل عدم تکمیل زنجیره تولید در داخل کشور، عمده محصولات صادراتی خام و کم فرآوری شده هستند و در مقابل محصولات با ارزش افزوده بیشتر وارد کشور شده‌اند؛ گرچه در این مورد وضعیت به مراتب بهتر از محصولات شیمیایی است.
واردات کالای اساسی و صادرات کالای غیر اساسی در کشاورزی
در زمینه محصولات کشاورزی ایران در سال گذشته بالغ بر ۳.۵ میلیارد دلار صادرات داشته که عمده محصولات صادراتی این بخش پسته، زعفران، خرما، سیب درختی، هندوانه، انگور، گوجه فرنگی و سیب زمینی بوده است.
در مقابل میزان واردات محصولات کشاورزی ایران نیز بالغ بر ۵ میلیارد دلار بوده است که محصولاتی همچون ذرت، برنج، موز، جو، عدس و چای اصلی‌ترین کالاهای وارداتی بوده‌اند.
بنابراین در این بخش نیز عمده محصولات صادراتی ایران میوه و سبزیجات است و در مقابل محصولات اساسی کشاورزی بخش عمده وارداتی ایران هستند.
خام فروشی محصولات معدنی
در زمینه محصولات فولادی در سال گذشته برای دولین سال متوالی میزان صادرات کشور از میزان واردات پیشی گرفته است. با اینحال در این زمینه نیز محصولات صادراتی، قیمتی به مراتب کمتر از محصولات وارد شده به کشور دارند.
همچنین در سال گذشته بالغ بر ۴۳ میلیون تن محصولات معدنی از جمله سنگ آهن، سیمان و سنگ گچ، به شکل خام و فرآوری نشده از کشور صادر شده که از نظر وزنی حدود ۳۳ درصد صادرات کشور را به خود اختصاص داده است.
با اینحال ارزش دلاری این محصولات تنها ۲.۷ میلیارد دلار بوده و کمتر از ۶ درصد از صادرات کشور را به خود اختصاص داده است. خام فروشی عمده محصولات معدنی یکی از دلایل اصلی کاهش قیمت میانگین محصولات صادراتی کشور در سال گذشته بوده است.
۲۵ درصد واردات کشور مختص ماشین آلات
درحالیکه «ماشین آلات مکانیکی» و «دستگاه‌های برقی» تنها ۹۳۰ میلیون دلار در کالاهای صادراتی کشور سهم داشته‌اند، تنها همین دو دسته حدود ۱۳.۸ میلیارد دلار و بالغ بر ۲۵ درصد کالاهای وارداتی را به خود اختصاص داده‌اند.
از طرف دیگر میانگین قیمت کالاهای وارداتی این دو بخش حدود ۵۰ درصد بیشتر از کالاهای صادراتی است و نشان از ارزش افزوده بیشتر کالاهای وارداتی در مقابل کالاهای صادراتی این دو بخش دارد.
۱۳ درصد از واردات کشور متعلق به قطعات خودرو
دو بخش «خودرو و لوازم یدکی» و «قطعات منفصله تولید خودرو» با واردات بالغ بر ۷.۴ میلیارد دلاری، ۱۳.۷ درصد از واردات کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
درحالیکه مجموع صادرات این دو بخش تنها درحدود ۱۷۰ میلیون دلار بوده است و سهمی کمتر از ۰.۴ درصد از کالاهای صادراتی غیرنفتی ایران داشته‌اند.
