به گزارش مسیر اقتصاد آخرین بررسی محیط کسب و کار مربوط به بهار سال ۱۳۹۶ است که توسط اتاق بازرگانی ایران تهیه شده است. پیش از این پایش محیط کسب و کار توسط مرکز پژوهش های مجلس تهیه و تدوین می گردید.
در این گزارش ها، به شیوه ادراک سنجی و پرسشنامه ای مهمترین موانع کسب و کار کشور از فعالین اقتصادی مورد پرسش قرار می گیرد و نتایج به صورت عوامل مختلف از بیشترین تا کمترین تاثیر دسته بندی می شود.
با این وجود در این روش، ارتباط منطقی و علت و معلولی میان اجزا برقرار نشده و نمی توان علت العلل عوامل اثرگذار بر فضای کسب و کار را پیدا کرد.
استفاده از روش پویایی شناسی سیستم در بررسی فضای کسب و کار
یکی از روش های بررسی و تحلیل سیستم های پیچیده و وحدت گرا که به سیستم های هدف جو معروفند، روش تحلیلی پویایی شناسی سیستم است.
شبیه سازی به روش پويايی شناسي سیستم‌ها در واقع يک نوع مدلسازی است که هدف از آن مطالعه و بررسي رفتار سیستمهای واقعي است.
اين رويكرد علاوه بر نگرش سیستمي که خود ويژگي مهمي است، توانايي درنظر گرفتن تحولات ممكن در آينده را نیز دارد و مي تواند سناريوهای ممكن برای تحولات آتي را درمدل لحاظ کند.
با توجه به اینکه مدل پایش محیط کسب و کار به طور پرسشنامه ای و فصلی است، تاخیرها (مشکلات ایجاد شونده در گذر زمان) و روابط بین متغیرها به خوبی در آن نمایش داده نمی شوند. لذا روش پویایی شناسی سیستم ها می تواند این موارد را حل نماید.
مهم ترین موانع محیطی کسب و کار طبق گزارش تهیه شده از فضای کسب و کار در زمستان ۹۵ دشواری تامین مالی (دریافت تسهیلات) از بانک ها، موانع اداری کسب و کار و رویه های غیرمنصفانه و ناعادلانه ممیزی و دریافت مالیات بوده است.
در بهار ۱۳۹۶ نیز سه مولفه دشوارى تأمین مالی از بانکها، رویه هاي غیرمنصفانه و ناعادلانه ممیزي و دریافت مالیات و در انتها بی ثباتی و غیرقابل پیش بینی بودن قیمت ها (مواد اولیه و محصولات) به عنوان نامناسب ترین مولفه ها ارزیابی شده اند.
بر اساس این عوامل و دیگر عوامل مهم و اثرگذار بر فضای کسب و کار، نمودار علی-معلولی زیر طبق روش پویایی شناسی سیستم از موانع کسب و کار که بر سود کسب و کارهای ایرانی اثر می گذارد تهیه شده است:
رنگ قرمز و منفی نشان دهنده ارتباط معکوس میان دو متغیر (افزایش یکی باعث کاهش دیگری می شود) و رنگ سبز و مثبت نشان دهنده ارتباط همسان میان دو متغیر است (افزایش یکی موجب افزایش دیگری می شود).
در ادامه به ۳ عامل مهم و اثرگذار بر فضای کسب و کار طبق نمودار بالا اشاره شده است:
مفاسد اقتصادی
با توجه به نمودار فوق، کاهش سود کسب و کار ایرانی باعث افزایش رانت جویی می شود و به همین ترتیب افزایش رانت جویی باعث گسترش فساد در دستگاه‌ها شده و تبع آن دخالت های غیرمنطقی دولت در بازار به وجود می آید؛ این اثرات در نهایت باعث بی ثباتی بیشتر قیمت‌ها در بازار شده و حلقه بازخوردی مثبت و فزاینده با کاهش سود کسب و کار ایرانی تکمیل می شود.
لزوم رسیدگی بدون تعارف و سخت گیرانه به مفاسد و جلوگیری از رانت جویی برای حل این مشکل ضروری به نظر می رسد. البته دخالت های دولت در بازار به منظور تنظیم بازار هم باید کارشناسانه و هوشمندانه و به دور از شتاب زدگی انجام گیرد.
عملکرد قوه قضاییه
با کاهش سود کسب و کار و سپس افزایش رانت جویی و وجود مفاسد در دستگاه‌ها، آمار پرونده ها در دادسراها افزایش می یابد. اما پس از آن ضعف دادسراها در رسیدگی موثر به شکایات باعث کاهش سود کسب و کار می شود.
به نظر می رسد تقویت قوه قضاییه چه از نظر افزایش قدرت این قوه با اهرم قانونی و چه از نظر افزایش تعداد قضات و دادگاه‌ها جهت کوتاه تر شدن رسیدگی به پرونده ها لازم و فوری است.
به همین منظور در ماده ۲۱۱ قانون برنامه پنجم توسعه كشور قوه قضائيه موظف شده است تا مدت زمان رسيدگي به پرونده محاكم كيفري را حداكثر ۳ ماه و پرونده هاي حقوقي را حداكثر ۵ ماه كند و اطاله دادرسي را كاهش دهد.
قاچاق
کاهش سود کسب و کار ایرانی باعث گسترش تولید کالای غیراستاندارد و ورود کالای تقلبی و قاچاق به کشور می شود که با ایجاد نارضایتی در مردم تمایل آنها را به خرید کالای خارجی افزایش می دهد و این موضوع باعث گسترش واردات کالای قاچاق و کاهش دوباره سود کسب و کار ایرانی و ایجاد حلقه فزاینده مثبت می شود. مبارزه جدی با قاچاق و استفاده از سازوکارهای لازم در این زمینه راه حل برون رفت از این مساله است.
