به گزارش مسیر اقتصاد اطلاع از میزان و نحوه قاچاق کالاهای مختلف به کشور، مسئله مهمی است که منجر به مدیریت بهتر مبارزه با قاچاق و جلوگیری از ورود آن به کشور می شود. بر همین اساس یکی از وظایف ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ارائه گزارش مربوط به کلیه آمار و اطلاعات قاچاق کالا و ارز از جمله میزان کشفیات و برآورد حجم و تحلیل آن، به صورت هر سه ماه یک بار به کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی است. برای این منظور، ستاد موظف است با همکاری نهادهای دیگر اقدام به گردآوری آمارهای رسمی از قاچاق کالا و ارز نماید.
با وجود اینکه نهادها و مسئولین از آمار ۲۰ الی ۲۵ میلیارد دلاری قاچاق کالا در سال ۱۳۹۴ خبر می‌دهند[۱]، سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در تازه ترین آمار خود، میزان قاچاق کالا به کشور در سال ۹۴ را ۱۵٫۵ میلیارد دلار اعلام کرده‌است که بیش از ۱۰ میلیارد دلار نسبت به دو سال گذشته کاهش یافته است. طبق این گزارش، ۴۱ درصد از حجم کل قاچاق مربوط به پوشاک، مواد غذایی، گوشی تلفن همراه، شمش طلا و انواع لوازم خانگی است و بر این اساس، حجم واردات غیررسمی ۱۷ قلم کالا در سال ۹۴، معادل ۱۴٫۶۹ میلیارد دلار تخمین زده شده است[۲].
اما آمارهای ارائه شده توسط ستاد مبارزه با قاچاق کالا از میزان قاچاق کالا به کشور، از شفافیت لازم برخوردار نیست و لازم است این آمارها به طور دقیقتری گزارش شود. به عنوان مثال به نظر می‌رسد چنانچه میزان قاچاق تنها ۱۷ قلم کالا به کشور ۱۴٫۶۹ میلیارد دلار باشد، میزان کل قاچاق کالا بسیار بیشتر از ۱۵٫۵ میلیارد دلار باشد.
علاوه بر این، آمار قاچاق ۲۵ میلیارد دلاری در سال ۹۲، با احتساب میزان قاچاق خروجی (کالاهایی که به صورت قاچاق از کشور خارج شده است) محاسبه شده که حدود ۳۰ درصد از ۲۵ میلیارد دلار را دربرمی‌گیرد؛ درحالیکه به طور شفاف مشخص نیست رقم ۱۵٫۵ میلیارد دلار اعلام شده برای سال ۱۳۹۴، دقیقا چه محصولاتی را در بر دارد و آیا شامل قاچاق خروجی نیز می شود یا خیر؟
همچنین سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا در جای دیگری اعلام کرده است که میزان قاچاق سوخت به خارج از کشور در سال ۹۲، بالغ بر ۷٫۲ میلیارد دلار بوده که در سال ۹۴ بیش از ۸۵ درصد از آن کاسته شده و به کمتر از ۱ میلیارد دلار رسیده است[۳]. بنابراین بخش قابل توجهی از کاهش آمار قاچاق کشور، مربوط به قاچاق خروجی بوده که به دلیل کاهش قیمت نفت رخ داده است.
از طرف دیگر لازم است ستاد مبارزه با قاچاق کالا در کنار اعلام میزان قاچاق کالا، نحوه‌ی برآورد آن را نیز به طور شفاف بیان نماید. درحال حاضر نحوه‌ی گردآوری این آمار از شفافیت کافی برخوردار نیست و این ستاد هیچ دستورالعملی در این زمینه ارائه نکرده است.
از نظر علمی روش‌های زیادی برای محاسبه‌ی میزان قاچاق کالا در مورد کالاهای مختلف به کار می‌رود که دو مورد اصلی آن عبارتند از:
۱- میزان فروش کل بازار با مجموع میزان تولید داخل و واردات رسمی مقایسه می شود و تخمینی از میزان قاچاق کالا بیان می گردد؛ به عنوان نمونه طبق اعلام رئیس انجمن تولید کنندگان لوازم خانگی، واردات رسمی لوازم خانگی سالانه ۴۵۰ میلیون دلار است در حالیکه آمار شرکت های بازرسی فروش ۵ میلیارد دلاری لوازم خانگی خارجی دربازار ایران را نشان می دهد که از قاچاق بیش از ۴ میلیارد دلاری در این حوزه خبر می دهد[۴].
۲- با توجه به اینکه میزان صادرات کالاها از دیگر کشورها به ایران در گمرکات این کشورها ثبت شده اما در مبادی ورودی ایران این کالاها ثبت نشده‌اند، می‌توان برآوردی از میزان ورود غیرقانونی این محصولات بدست آورد؛ به عنوان نمونه طبق اعلام گمرکات کشورهای ترکیه، سوئیس و هند هرساله مقادیر قابل توجهی طلا و جواهرات از این کشورها به ایران صادر می‌شود، اما هیچ آماری از آن‌ها در مبادی گمرکی ایران ثبت نشده است.
چنانچه در زمینه‌های مختلفی همچون لوازم خانگی، طلا و جواهرات، پوشاک و نساجی، تلفن همراه، خودرو و قطعات و لوازم یدکی آن و همچنین دخانیات از روش‌های بالا اقدام به جمع آوری میزان قاچاق کالا به کشور نماییم، به وضوح میزان قاچاق کالا به کشور از رقم ۲۵ میلیارد دلار نیز فراتر می‌رود.
در واقع از آنجا که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، متولی مستقیم مبارزه با قاچاق کالا است و میزان موفقیت این سازمان با بررسی آمار قاچاق سنجیده می‌شود، منطقی نیست که این نهاد خود متولی اعلام آمار قاچاق کالا به کشور باشد؛ چراکه به طور طبیعی این سازمان علاقه دارد میزان قاچاق کالا را پایین نشان دهد و از این رو عزمی جدی در تعیین دقیق میزان واقعی قاچاق نخواهد داشت.
بنابراین ضروری است برای شفاف سازی هرچه بهتر میزان قاچاق کالا به کشور، وظیفه‌ی رصد و تخمین میزان قاچاق به نهاد دیگری سپرده شود تا این آمار طبق زمانبندی مشخص و فارغ از ملاحظات مختلف، به اطلاع مسئولین و مردم برسد.
پینوشت:
[۱] http://www.mashreghnews.ir/fa/news/404733/
[۲] http://www.epe.ir/Home/Single/10388
[۳] http://www.isna.ir/news/95040111265/
[۴] http://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/02/02/718374/
