مسیر اقتصاد/ در اقتصادهای در حال توسعه و نوظهور، تحولات و میزان ریسک‌پذیری بازارها از جمله بازار ارز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. به‌عبارت‌دیگر بازار ارز وضعیت نظام[۱] ارزی در اقتصاد این کشورها را تحت‌تأثیر بالایی قرار می‌دهد؛ بنابراین حفظ ثبات نرخ ارز و تحولات بازار ارز در این کشورها بسیار مهم است. به این جهت آگاهی از مناسبات بازار ارز و ساختار آن برای سیاست‌گذاران و فعالان و بازیگران اقتصادی اهمیت بالایی دارد.
ثبات در بازار ارز و مجموعه نظام ارزی کشورهای در حال توسعه و نوظهور به وجود گلوگاه‌های ریسک و رفتار حکمران با آن‌ها بستگی دارد. گلوگاه‌های ریسک، مستعد وقوع شوک یا تشدید بحران ناشی از ناکارآمدی اجزای اقتصاد، نهادها یا اشکال در مجموعه اقتصاد هستند.
در قسمت قبلی گفت‌وگو با مهیفو جایئولا[۲]، کارشناس سیاست‌گذاری و اقتصادی به بررسی عوامل ریشه‌ای شکل‌گیری بحران‌های ارزی نیجریه پرداخته شد که عبارت‌اند از: وابستگی بیش از حد به صادرات نفت، عدم تنوع اقتصادی کافی، کنترل‌های ارزی و نرخ‌های ارز چندگانه و کاهش ذخایر ارزی. ۴ عامل کلیدی دیگر نیز در این قسمت از گفت‌وگو معرفی خواهند شد.
علل کلیدی باقی مانده بحران‌های ارزی در نیجریه
مهیفو جایئولا، کارشناس سیاست‌گذاری و اقتصادی در ادامه گفتگوی قبل با مسیر اقتصاد در ادامه ذکر عوامل کلیدی و ریشه‌های شکل گیری بحران ارزی نیجریه مطرح کرد:
- ناپایداری سیاسی و عدم قطعیت سیاست‌ها
به‌طور تاریخی در اقتصاد نیجریه ناپایداری سیاسی، به‌ویژه در زمان انتخابات، منجر به فرار سرمایه شده است. زیرا سرمایه‌گذاران خارجی به دلیل ترس از ناپایداری اقتصادی، سرمایه‌های خود را خارج می‌کنند. علاوه بر این، تغییرات ناگهانی یا نامنظم در سیاست‌های دولتی، به‌ویژه در مورد بازار ارز، عدم قطعیت ایجاد کرده و منجر به سفته‌بازی می‌شود که این امر نایرا (پول ملی نیجریه) را بیشتر تضعیف می‌کند.
- فشارهای تورمی
جایئولا ادامه داد: یکی دیگر از عوامل کلیدی بحران‌های ارزی در نیجریه فشارهای تورمی هستند. بحران‌های ارزی در نیجریه معمولاً با تورم همراه هستند. نرخ‌های بالای تورم، قدرت خرید نایرا را کاهش داده و هزینه واردات را نیز افزایش می‌دهد. با افزایش تورم، به سبب تلاش افراد و کسب‌وکارها برای پوشش ریسک ضرر احتمالی آتی، تقاضا برای ارز خارجی افزایش می‌یابد و این امر نیز موجب تعمیق بحران می‌شود.
- شوک‌های خارجی
وقایع اقتصادی جهانی، از جمله بحران مالی جهانی، سقوط قیمت نفت در سال ۲۰۱۴، همه‌گیری کرونا و جنگ روسیه و اوکراین، همگی به شوک‌های خارجی منجر شده‌اند که به طور منفی بر درآمدها و ذخایر ارزی نیجریه تأثیر گذاشته‌اند. این اتفاقات، اثرات زنجیره‌ای در اقتصاد ایجاد کرده که در نهایت به کاهش ارزش نایرا منجر شده‌اند.
- مدیریت ضعیف و فساد
فساد در تخصیص ارز خارجی و مدیریت وجوه عمومی نیز در بحران‌های ارزی نیجریه نقش داشته است. در برخی موارد، سوءاستفاده از ذخایر ارزی یا تخصیص ارز خارجی برای منافع شخصی، بازار ارز را بیشتر دچار اختلال کرده و به بی‌ثباتی آن دامن زده است.
ویژگی‌های سازوکارها و ساختار بازار ارز در نیجریه که استعداد بحران زایی دارند
این کارشناس اقتصادی در ادامه به بیان ویژگی‌های بالقوه بحران‌زایی در بازار ارز نیجریه پرداخت: بازار ارز نیجریه دارای چندین ویژگی ساختاری و عملیاتی است که آن را در معرض بحران قرار می‌دهد. این ویژگی‌های برجسته عبارت‌اند از:
- سیستم‌های نرخ ارز چندگانه (قبل از ماه جولای ۲۰۲۳)
جایئولا در مورد ساختار چندگانه ماندگار ارز توضیح داد: قبل از سیاست همگرایی نرخ‌ها در ماه جولای ۲۰۲۳، نیجریه دارای ساختار نرخ‌های ارز چندگانه بود. این نرخ ها شامل نرخ رسمی، پنجره سرمایه‌گذاران و صادرکنندگان (I&E) و نرخ بازار موازی (بازار سیاه) بود.[۳] این سیستم باعث ایجاد اختلالات در بازار، سردرگمی و شکل‌گیری فرصت‌های آربیتراژ می‌شد. به همین دلیل، بازیگران از نرخ رسمی پایین‌تر برای خرید ارز خارجی و فروش آن در بازار سیاه با نرخ بالاتر سوء استفاده می‌کردند که موجب ناکارآمدی و تشدید کمبود ارز می‌شد.
- تخصیص ارز توسط بانک مرکزی نیجریه (CBN)
بانک مرکزی نیجریه به طور تاریخی نقش غالبی در تخصیص ارز در اقتصاد نیجریه ایفا کرده است و تصمیم می‌گیرد که چه کسی، با چه نرخی به ارز خارجی دسترسی پیدا کند. این دخالت سنگین اغلب منجر به بروز تأخیر و اولویت‌بندی در دریافت ارز، به‌ویژه در دوره‌های کمبود ارز می‌شود. علاوه بر این، وابستگی به مداخلات بانک مرکزی برای تثبیت بازار علی‌الخصوص در زمان کاهش ذخایر ارزی، بازار را آسیب‌پذیر می‌کند.
- تأثیرگذاری بالای بازار سیاه
وجود یک بازار سیاه قوی برای ارز یکی از ویژگی‌های تعیین‌کننده بازار ارز نیجریه است. با توجه به ناکارآمدی‌های بازار ارز رسمی، بسیاری از کسب‌وکارها و افراد به بازار سیاه برای دسترسی سریع‌تر به ارز خارجی روی می‌آورند. این بازار موازی معمولاً نرخ ارز را تعیین کرده و بر نرخ رسمی نیز تأثیر می‌گذارد، به‌ویژه زمانی که تقاضا از عرضه در بازار رسمی پیشی می‌گیرد.
- فزونی تقاضای ارز از عرضه آن
ساختار بازار ارز در نیجریه به نحوی است که همواره با تقاضای بالایی برای ارز مواجه است. این تقاضای بالا ناشی از وابستگی کشور به واردات کالاهای مصرفی، ورودی‌های صنعتی و حتی محصولات نفتی پالایش‌شده است. با توجه به جریان ورودی محدود ارز به دلیل نوسانات قیمت نفت و حجم کم صادرات غیرنفتی، بازار غالباً با کمبود مواجه می‌شود که منجر به کاهش ارزش نایرا و شکل گیری بحران‌ها می‌شود.
- حملات سفته‌بازانه و احتکار ارز
بازار ارز نیجریه همچنین، با حملات سفته‌بازانه نیز روبروست، در این بازار، بازیگران انتظار تضعیف بیشتر نایرا را دارند، بنابراین آن ها مقادیر زیادی از ارز خارجی خریداری کرده‌اند تا در برابر زیان‌ها پوششی ایجاد کنند. این امر موجب کمبودهای ساختگی در بازار ارز شده است، چرا که تقاضا را افزایش می‌دهد و منجر به کاهش بیشتر ارزش نایرا می‌شود. همچنین، احتکار ارز خارجی توسط کسب‌وکارها و افراد، کمبود ارز را تشدید کرده است و اقتصاد را به حالت بحرانی می‌کشاند.
- وابستگی شدید درآمدهای ارزی به نفت
ساختار بازار ارز نیجریه به‌شدت به صادرات نفت وابسته است به‌طوری که صادرات نفت بخش عمده‌ای از جریان ورودی ارز به اقتصاد را تشکیل می‌دهد. هرگاه قیمت‌های جهانی نفت یا سطح تولید کاهش یابد، بازار به دلیل کاهش ورود ارز با فشار شدیدی مواجه می‌شود. این عدم تنوع درآمدی در منابع ارزی، بازار ارز را به‌شدت در برابر شوک‌های خارجی آسیب‌پذیر می‌کند.
- واکنش‌های ناکارآمد سیاستی
مهیفو جایئولا در پایان مدعی شد: واکنش‌های کند و نامنظم بانک مرکزی و دولت به پویایی‌های بازار، از جمله کمبود ارز یا تضعیف ناگهانی نایرا[۴]، غالباً باعث تشدید بحران‌های ارزی شده است. به عنوان مثال، تصمیم بانک مرکزی برای دفاع از نایرا به هر قیمتی در بحران‌های گذشته گاهی منجر به کاهش ذخایر در عین عدم دستیابی به ثبات پایدار در بازار ارز شده است.
این کارشناس همچنین به بررسی و نقد سیاست‌های اتخاذ شده توسط دولت و بانک مرکزی نیجریه در راستای گام‌های اصلاحی انجام شده در مدیریت بازار ارز پرداخته است که در قسمت بعدی این مصاحبه خواهد آمد.
پی‌نوشت:
[۱] معنای سیستم مد نظر است. مقصود در اینجا نظام ارزی مذکور که به چارچوب ارزی و ترتیبات ارزی که به رژیم ارزی نیز معروف است، نیست.
[۳]البته در مراجع دیگری از نرخ های دیگری نیز سخن به میان آمده است. از جمله نرخ های BTA و PTA به معنی نرخ کمک هزینه سفر پایه و سفر شخصی.
[۴]مقصود، دو مرحله کاهش شدید ارزش پول ملی با افزایش نرخ رسمی در سیاست همگرایی نرخ ارز در نیجریه با حذف ساختار نرخ ارز چندگانه تا یکسان سازی نرخ است.
انتهای پیام/ پول و بانک
