مسیر اقتصاد/ درصد سفرهای خالی ناوگان به معنای نسبت کامیون‌های بدون بار در جاده‌ها به کل کامیون‌ها است که با بهره‌وری عوامل تولید در حمل و نقل رابطه معکوس دارد. یعنی هر چه سفرهای خالی کمتر باشد، بهره‌وری سوخت، ناوگان و نیروی انسانی بالاتر خواهد بود. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ۵۰ درصد سفرهای ناوگان در ایران، خالی است[۱] و به ازای هر ۲۲۰ کیلومتر جابجایی ناوگان، تنها ۱۰۰ کیلومتر، بار جابجا می‌شود[۲]. این در حالی است که در اتحادیه اروپا کامیون‌ها تنها در ۲۰ درصد سفرها بدون بار هستند[۳].
قیمت پایین گازوئیل، هزینه سفر خالی را به حداقل می‌رساند
یکی از مهمترین عوامل بالا بودن سفرهای خالی ناوگان در جاده‌های ایران، قیمت پایین گازوئیل است؛ زیرا در اینصورت مهمترین بخش از هزینه‌های عملیاتی ناوگان کاهش می‌یابد. در کشورهای صنعتی، بیشترین سهم از هزینه‌های عملیاتی ناوگان، مربوط به قیمت گازوئیل است. مثلا در کشورهای اروپایی حدودا ۳۰ درصد از کرایه حمل بار جاده‌ای صرف هزینه گازوئیل می‌شود. اما در ایران هزینه خرید گازوئیل در هر سفر، کمتر از ۱ درصد کرایه دریافتی است. در این شرایط برای کامیون‌دار ایرانی مقرون به صرفه است که برای رسیدن به چشمه‌های بار، صدها کیلومتر راه را (بدون بار) طی کند.
عدم اتصال کامیون‌داران، شرکت‌ها و متقاضیان حمل بار، سفرهای خالی را افزایش می‌دهد
یکی دیگر از عوامل بالا بودن درصد سفرهای خالی، عدم اتصال صاحبان بار، کامیون‌داران و شرکتهای حمل و نقل است. این مشکل خصوصا در کشورهایی مانند ایران که از شرکتهای بزرگ مقیاس در بخش حمل و نقل برخوردار نیستند، شایع‌تر است. در چنین شرایطی کامیون‌داران صدها کیلومتر برای رسیدن به چشمه‌های بزرگ بار می‌پیمایند در حالی که به طور متوسط در هر شعاع ۱۰۰ کیلومتری در ایران، یک چشمه بار وجود دارد. به عبارت دیگر کامیون‌داران مسافت‌های طولانی برای یافتن بار می‌پیمایند حال آنکه در فواصل نزدیک‌تر بار بر روی زمین مانده، موجود است.
گفتنی است سازمان راهداری برای حل این مشکل، دستورالعملی تحت عنوان«دستورالعمل تاسیس شرکتهای بزرگ‌مقیاس هوشمند» در ضوابط تاسیس و بهره برداری از شرکتهای حمل ونقل بین شهری کالا طراحی نموده است. اما این دستورالعمل به علت تحمیل شرایط سختگیرانه مانند تعیین مالکیت حداقل ناوگان و محدودیت صدور بارنامه در مواد ۳ و ۶، امکان فعالیت شرکتهای اینترنتی در این زمینه را از بین برده است.
نقش نظام اعلام بار در افزایش سفرهای خالی
نظام اعلام بار ساختاری است که در بسیاری از پایانه‌های بزرگ حمل بار کشور مستقر شده و بر اساس آن بار به صورت نوبتی به کامیون‌داران تخصیص داده می‌شود. این مسئله سبب شده که انتخاب بار و مقصد در اختیار کامیون‌دار نباشد و بدین ترتیب نتواند شهر مبدا را برای بازگشت خود انتخاب کند. این مسئله در کنار مشکل ناوگان مازاد بر نیاز که زمان دریافت بار در پایانه‌ها را طولانی نموده، کامیون‌داران را به مراجعت بدون بار به مبدا و یا چشمه باری دیگر ناچار ساخته است.
سه عامل فوق از مهمترین علل بالا بودن درصد سفرهای خالی ناوگان باری جاده‌ای است که موجب کاهش بهره‌وری ناوگان، سوخت و نیروی انسانی شده است. با این حال باید توجه داشت که عوامل متعددی بر مسئله بهره‌وری حمل و نقل جاده‌ای تاثیر می‌گذارند و هر برنامه اصلاحی در این زمینه نیازمند داشتن یک تصویر کلان از همه عوامل و ارتباط میان آنها است.
پینوشت:
[۱] گزارش “بررسی و تدوین راهکارهاي اجرایی افزایش بهره‌وري در حملونقل داخلی کالا از طریق افزایش سهم شرکتهاي حملونقل در مدیریت ناوگان” دانشگاه فردوسی مشهد و اداره کل حملونقل و پایانه‌هاي خراسان رضوي
[۲] حدیث حسابی، گزارش فراتحليل (۱) حمل و نقل جاده‌ای، مرکز پژوهش‌های مجلس،۱۳۹۸
[۳] European Union, Eurostat, road transport performed by empty vehicles by type of operation,2020
انتهای پیام/ حمل و نقل
