مسیر اقتصاد/ دسترسی به حمل و نقل ارزان قیمت، لازمه‌ی رونق تولید است. این مسئله در خصوص محصولات حجیم و با ارزش افزوده اندک نظیر محصولات کشاورزی و معدنی که بخش عمده‌ای از تولیدات ایران را تشکیل می‌دهد، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. بررسی شاخص‌های سهم هزینه حمل و نقل از قیمت نهایی کالا و نرخ حمل بار بر اساس برابری قدرت خرید حاکی از قیمت بالای حمل و نقل در ایران است.
سهم بالای هزینه‌های حمل و نقل از قیمت نهایی کالا در ایران
هرچند که شاخص‌های مهمی مانند سهم هزینه حمل و نقل از قیمت نهایی کالا (قیمت برای مصرف کننده) از سوی سازمان‌های متولی آمار منتشر نمی‌شود، اما با این حال بر اساس پژوهشی که در سال ۱۳۹۰ در موسسه مطالعات بازرگانی انجام شد، این شاخص در ایران برابر ۱۲ درصد است. این در حالی است که در کشورهای صنعتی به طور میانگین تنها ۶ تا ۷ درصد قیمت نهایی محصولات مربوط به هزینه‌های حمل و نقل است.
این مسئله در خصوص کالاهای صادراتی نیز وجود دارد. بر اساس پژوهش مذکور ۲۷ درصد از قیمت نهایی کالاهای صادراتی ایران مربوط به هزینه‌های حمل و نقل است. این رقم ۱.۵ برابر سهم ۱۸ درصدی هزینه‌های حمل و نقل از قیمت نهایی کالاهای صادراتی در کشورهای صنعتی است.[۱]
هزینه حمل بار جاده‌ای در ایران، گران‌تر از اروپا
از آنجا که قریب ۹۰ درصد از حمل بار در ایران به صورت جاده‌ای انجام می‌شود، تحلیل هزینه‌ها در این بخش اهمیت بالاتری نسبت به سایر بخش‌ها دارد. کرایه حمل بار جاده‌ای در ایران با استفاده از فرمول تن-کیلومتر تعیین می‌شود. بر این اساس کرایه حمل یک تریلر با ۲۲ تن بار به مسافت ۱۰۰۰ کیلومتر در جاده‌های ایران به طور میانگین ۱۳ میلیون تومان است. این رقم در مقایسه با میانگین نرخ ۱۲۵۰ یورو در اتحادیه اروپا[۲] به طور اسمی، کمتر محسوب می‌شود.
اما محاسبه این کرایه‌ها بر اساس برابری قدرت خرید، نشان می‌دهد که هزینه کرایه‌ها در ایران بیش از اقتصادهای برتر اتحادیه اروپا است. بدین منظور لازم است نرخ کرایه‌ها را با استفاده از ضریب برابری قدرت خرید[۳] به واحد دلار آمریکا و به ارزش آن در بازار این کشور محاسبه نموده و سپس با یکدیگر مقایسه کنیم. بر این اساس کرایه حمل ۲۲ تن بار به مسافت ۱۰۰۰ کیلومتر در جاده‌های ایران و آلمان بر اساس برابری قدرت خرید در آمریکا به ترتیب برابر ۲۸۲۱ و ۱۶۸۹ دلار است. محاسبات فوق در خصوص سایر اعضای اتحادیه اروپا نیز نتایج مشابهی دارد.
لزوم محاسبه و انتشار شاخص‌های هزینه حمل بار در ایران
بنابراین شواهد حاکی از آن است که قیمت حمل بار در ایران ۱.۵ تا ۲ برابر بیشتر از کشورهای توسعه یافته است. گرانی حمل و نقل در ایران می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد اما قبل از ریشه یابی و چاره جویی لازم است به عنوان یک مشکل به آن نگریسته شود. بدین منظور لازم است مرکز آمار ایران به عنوان متولی اصلی احصاء و انتشار آمارهای اقتصادی، شاخص‌های مذکور را احصاء و منتشر کند.
پینوشت:
[۱] میاندوآبچی ، الناز، آسیب‌شناسی حمل‌ونقل جاده‌ای و دریایی در ایران با رویکرد توسعه صادرات کشور، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، ۱۴۰۰
[۲]The-European-Road-Freight-Rate-Benchmark,IRU,Uppy,Q2-2020
[۳] PPP conversion factor, GDP (LCU per international $) – Germany, Iran, Islamic Rep., Italy, France,Word Bank
انتهای پیام/ حمل و نقل
