به گزارش مسیر اقتصاد در فرمانی که در ۳۱ مارس ۲۰۲۲ (۱۱ فروردین ۱۴۰۱) امضا شد، رئیس جمهور روسیه، پوتین، با اعلام سازوکار جدید گاز روسیه، دستور داد که از این پس پرداخت گاز روسیه به خریداران خارجی از «کشورهای غیردوست» به روبل انجام شود [۱].
این فرمان توسط کشورهای اروپایی با واکنش‌های متفاوتی روبرو شد. فرانسه و آلمان در ابتدا این دستور را نوعی «باج‌خواهی» دانسته و آن را در ابتدا رد کردند [۲]، مجارستان اما اعلام کرد که مایل است به آن پایبند باشد [۳] و اسلواکی نیز اعلام کرد که نمی‌تواند با چالش قطع گاز روسیه روبرو شود و بنابراین اگر مجبور شود به روبل پرداخت خواهد کرد [۴]. از سوی دیگر وزیر انرژی ایتالیا، استدلال کرد که این درخواست تغییر چندانی در معاملات ایتالیا و روسیه نخواهد داشت زیرا «پوتین می‌تواند نشان دهد که اروپایی‌ها (کشورهای غیر دوست) به روبل پرداخت می‌کنند و اروپا (کشورهای غیرمتخاصم) می‌تواند به یورو پرداخت کند» [۵].
با این حال، سوال جدی در این خصوص این است که آیا طرح جدید پرداخت روبل در مقابل گاز فقط یک نکته فنی بی‌اهمیت در مورد ارز صورتحساب گاز است؟ با بررسی اهداف مدنظر روسیه در این رابطه به نظر می‌رسد که پاسخ این سوال منفی باشد.
طرح جدید پرداخت روبل در مقابل گاز از منظر سیاستگذاران روسیه، برای دستیابی به چند هدف راهبردی، هم برای چشم‌انداز جنگ کوتاه‌مدت و هم برای تقویت جایگاه ژئواکونومیک بلندمدت خود در سیستم پولی بین‌المللی، که هم‌اکنون به طور فزاینده‌ای در حال تغییر است، بسیار کاربردی است.
سازوکار معمول پرداخت هزینه قراردادهای انتقال گاز
به طور کلی ارز یک متغیر کلیدی در قراردادهای تامین انرژی است و بیشتر تجارت گاز به یورو یا دلار صورتحساب و پرداخت می‌شود. در قراردادهای گاز، پرداخت هزینه معمولاً به صورت انتقال مستقیم از خریدار به حساب تعیین‌شده‌ی فروشنده در یک بانک اروپایی است، که تعهد پرداخت در هنگام انجام این انتقال نهایی می‌شود.
گازپروم‌بانک [۶]، که به عنوان بازوی مالی گازپروم (بزرگترین شرکت تولیدکننده گاز جهان)، نقش مرکزی را در این تراکنش‌ها ایفا می‌کرد؛ به‌طوریکه روابط بانکی و پیام‌رسانی را با بانک های غربی مانند «جی‌پی مورگان چیس»، «دویچه بانک»، «بانک نیویورک ملون» یا «کومرتس‌بانک» حفظ می‌کند که برای پرداخت هزینه انرژی استفاده می‌شد [۷].
سازوکار جدید پرداخت هزینه گاز روسیه به روبل
فرمان جدید رئیس جمهور روسیه این سازوکار را به طرز چشمگیری تغییر می‌دهد. از نقطه نظر عملیاتی، خریداران خارجی از «کشورهای غیر دوست» (که ۷۰ درصد از درآمدهای صادراتی گازپروم در سال ۲۰۲۱ را به خود اختصاص داده‌اند)، باید یک حساب ویژه روبلی نوع K و یک حساب ارزی ویژه در گازپروم‌بانک افتتاح کنند و تنها از این حساب‌ها باید برای پرداخت گاز استفاده شود.
خریداران خارجی پس از آن باید وجوه ارز خارجی تعیین‌شده در قرارداد تامین گاز را به حساب ارزی ویژه جدید خود در گازپروم‌بانک انتقال دهند. سپس گازپروم‌بانک با فروش تمام ارز خارجی دریافتی از خریدار در بورس بورس مسکواستوک MICEX-RTS و واریز درآمد به حساب روبلی جدید خریدار خارجی، تبدیل را به روبل انجام خواهد داد. وجوه روبلی در نهایت به تامین‌کننده روسی در حساب روبلی خود در گازپروم‌بانک منتقل می‌شود.
از نقطه نظر فنی، تأثیر این ساختار بر تبدیل اجباری ارز خارجی نسبتاً محدود است؛ چراکه تنها تفاوت به‌جود آمده این است که گازپروم به جای اینکه ۸۰ درصد از درآمد تبدیل ارز خارجی خود را به طور غیرمستقیم به بانک مرکزی روسیه بفروشد، مجبور است ۱۰۰ درصد آن را در بورس مسکواستوک MICEX-RTS بفروشد.
حذف بانکهای واسطه اروپایی در سازوکار جدید گاز روسیه
با این حال، مهم‌ترین ابتکار این سازوکار جدید، حذف کامل واسطه‌ها (یعنی بانکهای اروپایی) است و به این ترتیب احتمال این که روسیه بتواند تحریم‌های اعمال‌شده کنونی را تضعیف کند یا دور بزند، به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.
در حالی که بسیاری از گزارش‌ها تنها بر سازوکار تبدیل ارز در این طرح متمرکز شده‌اند، با این حال به نظر می‌رسد دولت روسیه به دنبال آن است که عملاً هزینه فروش گاز فقط به روبل پرداخت نشود؛ در مقابل مهم‌ترین بخش سازوکار جدید این است که هزینه فروش انرژی به جای واریز در حساب متعلق به شرکت گازپروم در بانکهای غربی، به ارز رایج در حسابی در بانک دولتی گازپروم‌بانک روسیه پرداخت شود.
نتایج راهبردی سازوکار جدید روسیه
از دیدگاه روسیه، این تغییر سازوکار به دو نتیجه راهبری منتهی خواهد شد؛ اولاً، اروپایی‌ها را از اعمال تحریم و مسدود‌کردن پرداخت‌های متعلق به فروش گاز در حساب‌های موجود در بانکهای اروپایی باز می‌دارد و ثانیاً پرداخت گاز تحت این طرح می‌تواند به طور قابل توجهی تحریم‌های اعمال شده را تضعیف کند.
تا کنون، گازپروم‌بانک به دلیل نقش مهمش در مبادلات انرژی، به سوئیفت دسترسی داشت. اما این خطر وجود دارد که این بانک به کانالی برای تجارت‌های تحریم شده مرتبط با روسیه تبدیل شود. تجربیات سایر کشورهای تحریم‌شده (از جمله ایران و ونزوئلا) نشان می‌دهد که بانک‌ها می‌توانند در راه‌اندازی شرکت‌های پوششی و لایه‌بندی تراکنش‌های غیرشفاف [۸] مهارت پیدا کنند؛ به طوری که تقریباً ذی‌نفعان نهایی نقل و انتقالات مالی نامشخص باقی می‌مانند.
سازوکار جدید پرداخت گاز فرصت مشابهی را ارائه می دهد؛ به طوریکه هنگام انتقال ارز خارجی به گازپروم‌بانک و تبدیل آن به روبل، عملا ردیابی آن در سراسر نظام ارزی بین‌الملل غیرممکن می‌شود.
منبع: آلجبریس
پی‌نوشت‌ها:
[۶] Gazprombank
[۸] front companies and layering opaque transactions
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
