مسیر اقتصاد/ توافق هسته‌ای و اقداماتی که ایران می‌تواند در پاسخ به بدعهدی‌های طرف‌های مقابل در این توافق در دستور کار قرار دهد، یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی کشور در شرایط کنونی است. از طرفی دولت با وجود حرکت به سمت کاهش تعهدات برجامی، همچنان به رفع مشکلات این توافق با کنار رفتن ترامپ در آمریکا، امیدوار است؛ و از طرف دیگر منتقدین معتقدند دولت باید به کلی دکترین تعامل با غرب و تلاش برای احیای توافق هسته‌ای را کنار بگذارد و راهبرد جدیدی را در عرصه روابط بین‌الملل در دستورکار قرار دهد.
عراقچی: دکترین هسته‌ای ایران شکست خورده است
در این زمینه سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در روز ۱۸ آبان ماه، سه روز پس از برداشتن گام چهارم کاهش تعهدات برجامی، در جریان میزگردی در کنفرانس بین‌المللی عدم اشاعه در شهر مسکو روسیه، در تشریح مواضع ایران در قبال توافق هسته‌ای سخنان جالب توجهی مطرح کرده است.
وی در این سخنان با بیان اینکه ریشه تغییر شرایط توافق هسته‌ای از وضعیت مطلوب سال ۲۰۱۷ میلادی به وضعیت نامطلوب کنونی، پشت کردن رئیس جمهور فعلی آمریکا به میراث رئیس جمهور پیشین این کشور است، ماندن ایران در برجام پس از خروج آمریکا از این توافق را نشانه «حسن نیت» ایران دانسته است. علاوه بر این، عراقچی گفته است ایران به اندازه کافی به اروپایی‌ها زمان داده است که راهکارهایی عملی برای خروج توافق هسته‌ای از وضعیت نامطلوب کنونی پیدا کنند. وی تأکید کرده است در صورتیکه توافق هسته‌ای برای ایران فایده‌ای نداشته باشد، کاهش تعهدات حتی تا پایان این توافق ادامه خواهد یافت.
نکته جالب توجه اینکه عراقچی در پاسخ به این سئوال که واکنش ایران به احیای احتمالی تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل از سوی کشورهای اروپایی چه خواهد بود، گفته است: «ما برای تمام مشارکت‌کنندگان در برجام شفاف ساخته‌ایم که اسنپ‌بک و بازگشت قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت خط قرمز ایران است. اگر پاداش ایران پس از این همه تعامل و مذاکره و همکاری با آژانس این باشد که دوباره تحت فصل هفتم سازمان ملل قرار بگیرد، این به‌معنای آن است که دکترین هسته‌ای ما اشتباه بوده است و ما باید سیاست و دکترین هسته‌ای خود را مورد بازبینی و بررسی مجدد قرار دهیم.»[۱]
«دکترین تعامل با غرب» شکست خورده است؛ نه «دکترین هسته‌ای»
سخنان عراقچی در مقایسه با مباحثی که طرفداران سیاست‌های دولت در روابط خارجی در مصاحبه با رسانه‌های داخلی مطرح می‌کنند، به مراتب شفاف‌تر و صریح‌تر بوده است. تجربه نشان داده است نظراتی که مقامات دولتی درخصوص برجام در مصاحبه با رسانه‌های خارجی مطرح می‌کنند، نزدیکی بیشتری به واقعیت‌های این توافق دارد. این اظهارات به صراحت نشان می‌دهد دولت نیز از راهبردی که در تعامل با کشورهای غربی در توافق هسته‌ای درپیش گرفته احساس خسران می‌کند.
اما در این زمینه لازم است ریشه اصلی این خطای راهبردی به درستی واکاوی شود؛ تا دولت فعلی در ادامه کار خود و همچنین دولت‌های آتی ایران، به درستی از آن عبرت بگیرند. حقیقت آن است که معاون وزیرخارجه در بیان ریشه عدم موفقیت ایران در توافق هسته‌ای با دقت سخن نگفته است؛ ریشه وضعیت نامطلوب فعلی نه تغییر رئیس جمهور آمریکا و نه دکترین هسته‌ای ایران بوده است، بلکه این وضعیت از اصرار بی نتیجه بر «دکترین تعامل با غرب» و معطّل نگهداشتن ظرفیت‌های داخلی کشور برای حل مشکلات از سوی کشورهای غربی سرچشمه می‌گیرد.
دکترین هسته‌ای نشانه توان داخلی ایران و نقطه قوت کشور است
برخلاف اظهارات آقای عراقچی، دکترین هسته‌ای ایران نقطه قوت کشور است و تنها مزیت ایران در مذاکره با آمریکا و دیگر کشورهای طرف توافق هسته‌ای بوده است.
چنانچه ایران در طول سال‌های قبل از برجام در توسعه انرژی هسته‌ای سرمایه‌گذاری نمی‌کرد، اکنون شیوه تعامل آمریکا و اروپا با ایران متفاوت بود و ایران هیچ برگ برنده‌ای در تعامل با این کشورها در اختیار نداشت.
زمان بازبینی در دکترین تعامل با غرب فرارسیده است
در مقابل آنچه باید مورد بازبینی قرار بگیرد، اصرار بر دکترین تعامل با غرب است که در طول بیش از ۶ سال اخیر، با وجود هزینه‌های بسیار، عملا هیچ دستاوردی برای ایران به همراه نداشته است. در این مدت دولت ایران از انجام هیچ اقدامی در راستای «عادی سازی روابط» دریغ ننموده است.
بنابراین اکنون زمان آن فرارسیده است که به جای معطّل نگهداشتن ظرفیت کشور به امید گشایش ارتباطات با کشورهای غربی، تمرکز را بر برقراری روابط تجاری و اقتصادی با کشورهای غیر غربی، از جمله کشورهای قدرتمند و مستقلی همچون چین و روسیه و همچنین کشورهای همسایه، قرار داد و با حرکت در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی، از ظرفیت‌های اقتصادی داخل کشور بهره برد.
در این شرایط لازم است ایران در کنار کاهش قاطعانه تعهدات برجامی، تدابیر دیگری از جمله تلاش برای «برقراری روابط تجاری و پولی مستقل و دوجانبه با کشورهای همسایه و همسو»، «افزایش ظرفیت پالایش نفت به منظور استقلال از خام‌فروشی آن» و دیگر اقدامات مشابه را با جدیت بیشتری در دستور کار قرار دهد؛ تا علاوه بر توسعه روابط با کشورهای غیرغربی، بسیاری از مشکلات اقتصاد داخلی بدون نیاز به غربی‌ها مترفع گردد و با بی اثر شدن تحریم‌ها، مقاومت اقتصاد ایران در برابر اقدامات مخرب کشورهای اروپایی و آمریکا افزایش یابد.
پینوشت:
[۱] خبرگزاری فارس؛ کد خبر ۱۳۹۸۰۸۱۸۰۰۱۰۶۷
انتهای پیام/ تجارت و ارز
