مسیر اقتصاد/ ترانزیت کالا به معنی حمل کالا در کشوری غیر از مبدأ و مقصد بار است؛ به طوری که کالا از مرز یک کشور وارد و پس از حمل از مرز دیگر همان کشور خارج می شود. مهم ترین شرط برای بهره مندی از منافع ترانزیت، موقعیت جغرافیایی یک کشور است.
در حال حاضر تعداد محدودی از کشورهای دنیا با برخورداری از موقعیت ممتاز جغرافیایی، ظرفیت ترانزیت کالا را پیدا کرده اند. کشور ایران نیز به واسطه موقعیت جغرافیایی خود و قرار گرفتن در مسیر چهارراه جهانی و عبور کریدور‌های مهمی مانند کریدور شمال-جنوب از موقعیت ترانزیتی فوق العاده ای برخوردار است.
شاخه شرقی کریدور شمال- جنوب
راه آهن چابهار سرخس به طول ۱۳۵۰ کیلومتر شاخه شرقی کریدور شمال- جنوب است که هیچ مسیر موازی رقیبی ندارد و به طور کامل از داخل ایران عبور می کند.
کشورهای هدف شاخه شرقی کریدور شمال- جنوب کشورهای شرق آسیا شامل هند، چین، مالزی، کره، ژاپن، تایلند و کشورهای آسیای مرکزی شامل قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، افغانستان و پاکستان هستند.
اصلی ترین کارکرد این شاخه ایجاد دسترسی به آب های آزاد بین المللی برای کشورهای محصور در خشکی حوزه آسیای مرکزی یا است. تنها مسیر مناسب برای ارتباط این کشورها به آب های آزاد، کشورهای حوزه خلیج فارس، آفریقا، استرالیا، جنوب و جنوب شرق آسیا عبور از خاک ایران است. ظرفیتی که تاکنون به دلیل فراهم نبودن زیرساخت های لازم به نحو مطلوبی فعال نشده است.
پیشرفت محدود راه آهن چابهار سرخس
احداث قطعه اول این مسیر از چابهار تا زاهدان به طول ۵۸۰ کیلومتر از سال ۸۹ آغاز شده است اما تا کنون تنها ۲۷ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
عملیات اجرایی قطعه دوم این پروژه از زاهدان تا حوالی تربت حیدریه به طول ۷۵۰ کیلومتر نیز پس از گذشت ۳ سال از کلنگ زنی پروژه در چند روز گذشته آغاز شده است.
لزوم ورود بخش غیر دولتی برای تکمیل راه آهن چابهار سرخس
مسیر ترانزیتی چابهار سرخس که مطابق قانون بودجه ۹۷ برای تکمیل به ۷۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد به علت تزریق قطره چکانی بودجه دولتی پیشرفت بسیار کندی دارد و با روند فعلی، تکمیل آن سال ها طول خواهد کشید.
با توجه به محدودیت بودجه عمرانی دولت، لازم است تکمیل این پروژه در قالب مشارکت عمومی- خصوصی (PPP) به بخش غیر دولتی واگذار شود. یکی از روش های مشارکت عمومی- خصوصی مدل BOT است که طی آن ساخت و بهره برداری پروژه تا زمان رسیدن به سود مورد نظر به بخش غیر دولتی واگذار می شود.
مزایای استفاده از قراردادهای BOT
این مدل قرارداد مخصوص پروژه هایی با توجیه مالی است که سرمایه گذار پس از ساخت پروژه تا مدت مشخصی مثلاً ۲۰ سال طبق ضوابط از پیش تعیین شده، خود متولی بهره برداری از پروژه است و در طول مدت بهره برداری درآمدهای
حاصل از پروژه متعلق به سرمایه گذار است که جبران کننده هزینه های اولیه دوران ساخت و تأمین سود سرمایه گذاری خواهد بود. به همین دلیل است که کیفیت ساخت پروژه های BOT نسبت به پروژه های پیمانی بسیار بالاتر است.
محاسبات نشان می‌دهد درصورتی‌که بخش غیردولتی نسبت به تکمیل کریدور چابهار سرخس اقدام و سپس به مدت ۲۰ سال از آن بهره‌برداری نماید نرخ بازده داخلی این پروژه معادل ۱۵ درصد ارزی خواهد بود که نشان از اقتصادی بودن این طرح دارد.
ظرفیت آستان قدس رضوی برای مشارکت در راه آهن چابهار سرخس
آستان قدس رضوی یکی از نهادهای عمومی غیر دولتی است که برنامه های متعددی در راستای راهبردهای اساسی خود در حوزه اقتصاد مقاومتی در دستور کار دارد.
بنابراین آستان قدس رضوی می تواند به منظور اجرای بخشی از ماموریت های محرومیت زدایی خود به ویژه در شرق کشور ساخت و بهره برداری از پروژه راه آهن چابهار سرخس را بر عهده گیرد و از این طریق، زمینه رونق اشتغال و ارتقای امنیت منطقه شرق کشور را فراهم آورد.
ارتقای جایگاه منطقه ویژه اقتصادی سرخس، تعامل مؤثر در عرصه فعالیت‌های اقتصادی و عمرانی کشور و سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های اقتصادی زیربنایی از جمله اهدافی است که با مشارکت آستان قدس رضوی در پروژه راه آهن چابهار سرخس محقق خواهد شد.
