در یادداشت قبل بیان شد که کنفرانس برتون وودز زمینه چاپ پول بدون پشتوانه توسط دولت آمریکا را فراهم کرد. به تعبیر کینز اقتصاددان شهیر انگلیسی بعد از این کنفرانس، با تبدیل دلار به ارز جهانروا، بریتانیای کبیر حتی از یک ایالت آمریکا نیز قدرت کمتری خواهد داشت.
به گزارش مسیر اقتصاد در سالهای اخیر اما زمزمه های متعددی در مورد افول جهانی دلار به گوش می رسد. افول جهانی دلار دارای محرک‌های قدرتمندی است که این فرضیه ها را تایید می کند.
مهمترین محرک های حذف دلار از نظام مالی جهانی عبارتند از:
چاپ افسارگسیخته دلار و انتقال تورم آن به سایر کشورها
با توجه به اینکه دلار آمریکا بعنوان ارز بین المللی پذیرفته شده است، زمانی که آمریکا اقدام به چاپ پول می کند، عملا تورم این اقدام را به سایر کشور منتقل می کند. این اقدام باعث واکنش جدی کشورهایی می شود که دارایی‌های دلاری عمده ای دارند.
عبارت جنگ ارزی توسط برزیل برای این موضوع بکار رفت. کشورهای شرق آسیا نیز حجم قابل توجهی دلار دارند و با انتشار دلار جدید، این دارایی‌ها دچار افت ارزش می شوند. لذا باید مسیری برای عدم افزایش ذخایر دلاری پیش بینی نمایند.
در این راستا چین «بانک توسعه زیرساخت آسیا» را راه اندازی و مشارکت سایر کشورها (از جمله ایران) را نیز جلب کرده است. این بانک با اعطای وام‌های یوآنی به پروژه های زیرساختی در آسیا، عملا نیاز به افزایش ذخایر دلاری را کاهش داده است. با این اقدام چین می خواهد یوان را بعنوان یک ارز مهم بین المللی مطرح نماید.
تلاش کشورها برای توسعه تبادلات با پول‌های ملی
در سالهای اخیر میزان استفاده از تبادلات با پول‌های ملی از طریق «پیمان‌های پولی دوجانبه» به شدت گسترش یافته است. تاکنون نزدیک به ۶۵ پیمان پولی دوجانبه در کشورهای مختلف امضاء شده است تا میزان وابستگی به دلار کاهش یابد.
در این حالت، با بکارگیری بدون ریسک پول‌های ملی، عملا کانالهای مستقیم بانکی با استفاده همزمان از ارز کشورهای مبدا و مقصد ایجاد می شود و دلار واسط تجاری بین کشورها نیست. کشور چین با امضای ۴۱ پیمان پولی در صدر کشورهای توسعه دهنده اینگونه مراودات است. در این حالت، عملا دلار از تجارت بین کشورها حذف شده است.
استفاده از دلار به عنوان اسلحه
تا قبل از سالهای اخیر، کمتر کشوری تصور می کرد که ابزارهای پولی و بانکی به عنوان یک سلاح مورد استفاده قرار گیرد. اما ایالات متحده با اعمال تحریم‌های بانکی علیه ایران توانست امتیازات خوبی بگیرد.
این اتفاق باعث هشدار به سایر کشورهای مستقل شد و آنها در پی مقابله با این سلاح جدید برآمدند. لذا شروع به توسعه زیرساختهای ملی و منطقه ای برای کاهش نیاز به نظام بانکی و مالی آمریکا کردند.
توسعه سامانه های پیام رسان موازی سوئیفت مانند CIPS در چین، SPFS در روسیه، SFMS در هند و سامانه های مشابه در اروپا همه نشان دهنده درک این تهدید توسط سایر کشورها است.
اقدامات متعدد دیگری نیز در این رابطه انجام شده است؛ مثلا بانک مرکزی چین سامانه پرداخت کارتی یونیون پی را راه اندازی کرده تا نیاز به شرکت های آمریکایی ویزا و مسترکارت را مرتفع نماید و روسیه نیز شبکه پرداخت کارتی میر را راه اندازی کرده است. اقدمات مشابه از این دست بسیار زیاد است و در سالهای اخیر نیز به شدت رشد کرده است. توسعه روزافزون این سامانه ها نشان دهنده کاهش استفاده از دلار در فضای بین المللی است.
ظهور فناوری های جدید
بانک‌های مرکزی در همه جای دنیا نقش «شخص ثالث مورد اعتماد» یا Trusted Third Party را ایفا می کنند. به همین دلیل این قدرت را نیز دارند که به یک شخص یا نهاد سرویس ندهند.
بعد از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، بانک مرکزی آمریکا تلاش کرد از دلار و سامانه های پشتیبان آن استفاده ننماید. مشابه این اتفاق در دیگر حوزه ها نیز انجام شده است. لذا متخصصین حوزه های بانکی و فناوری اطلاعات برای حل این مشکل، به توسعه فناوریهای جدیدی دست زدند که در سالهای اخیر به شدت رشد کرده است. این فناوریها عمدتا با عنوان Blockchain یا زنجیره بلوکی مطرح شده اند. در این حالت، به کمک علم رایانه، بجای استفاده از یک شخص ثالث مورد اعتماد، شبکه ای از افراد هستند که صحت و ضمانت اطلاعات آن شبکه را به عهده می گیرند. نام دیگر این فناوری «دفتر کل توزیع شده» است.
این فناوری به شدت در حال ظهور بوده و در بسیاری از حوزه ها توانسته تغییرات جدی ایجاد نمایند. مهمترین نمونه آن، ظهور ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین و اتریوم است. بیت کوین به شدت در حال رشد بوده و هیچ نهاد مرکزی ای بر آن کنترل ندارد. توسعه این ابزارها در صنعت بانکی و مالی، نیاز به استفاده از دلار را بطور چشمگیری کاهش می دهد.
