به گزارش مسیر اقتصاد پیمان های پولی دوجانبه امروزه یکی از ابزارهای نوین بانکداری بین المللی است که طی سال های اخیر به فراوانی توسط کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته است.
پیمان پولی دوجانبه قراردادی میان دو کشور طرف تجاری است که در آن توافق می شود تا در تجارت میان یکدیگر، به جای ارزهای جهان روایی از قبیل دلار و یورو از ارزهای ملی استفاده شود.
رواج پیمان های پولی دوجانبه از سال ۲۰۰۷ برای کاهش هزینه های تجارت
پیمان پولی دوجانبه از اواخر سال ۲۰۰۷ به عنوان یک ابزار جدید در سیستم مالی و بانکی بین المللی ظهور کرده و به عنوان یک رقیب و جانشین اساسی دلار توانسته است انحصار دلار در مبادلات مالی بین المللی را بشکند.
انعقاد قراردادهای پیمان پولی به دلیل ایجاد تنوع در سبد ارزی بانک مرکزی و بانک های تجاری کشورها، مشکل محدودیت نقدینگی بانک ها جهت انجام مبادلات بین المللی را از بین می برد و همچنین کمک شایانی به استفاده از ارز ملی در مبادلات می کند؛ بدین ترتیب هزینه تجارت تا حد زیادی کاهش یافته و تسهیل تجارت را نیز بدنبال خواهد داشت.
بحران های مالی و ریسک دلار و یورو، یکی از دلایل استفاده از پیمان های پولی دوجانبه
کشورها با نگاه به تجربیات دهه های گذشته اقتصاد جهان، به این نتیجه رسیده اند که استفاده از یک سیستم ارزی واحد و وابسته به یک نوع ارز که توسط کشور خاصی منتشر شده و تحت مدیریت و حمایت قرار می گیرد، معایب فراوانی داشته و در ادوار مختلف، اقتصاد جهان و به تبع آن اقتصاد کشورها را دچار بحران کرده است.
یکی از این تجربیات، بحران مالی سال ۲۰۰۸ است که کشورها به معایب فراوان دلار به عنوان تنها ارز رایج در سیستم مالی بین المللی پی برده و به همین دلیل برای مقابله با بحران های احتمالی آتی، جهت کاهش نقش دلار در مبادلات به سمت استفاده از پیمان های پولی دوجانبه روی آورده اند.
بانک مرکزی چین، تجربه موفق در استفاده از پیمان پولی دوجانبه
با گذشت زمان، دامنه کاربرد و اهداف استفاده از پیمان پولی دوجانبه گسترش یافت و برای اولین بار بانک مرکزی کشور چین از ابزار پیمان پولی دوجانبه به منظور بین المللی کردن یوآن خود و کنار گذاشتن دلار از مبادلات بین المللی اش استفاده کرد.
بر این اساس بانک مرکزی چین توانسته بوسیله انعقاد بیش از ۳۰ پیمان پولی دوجانبه با کشورهای مختلف جهان، تنوع فراوانی به روش های مبادلات بین المللی خود داده و از این طریق یوآن را نیز بین المللی نماید.
۵ کارکرد متفاوت پیمان های پولی دوجانبه
در گذشته پیمان پولی میان بانک های مرکزی کشورها به منظور ابزاری جهت وام دهی به یکدیگر در مواقع کمبود دلار و پوشش ریسک های آتی و احتمالی مورد استفاده قرار می گرفت.
اما در شرایط و دوران جدید، پیمان پولی دوجانبه علاوه بر مورد مذکور، با هدف کنار گذاشتن دلار و یورو و استفاده از ارزهای ملی طرفین در تجارت و دیگر اهداف مدنظر کشورها نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
در واقع این پیمان ها از حالت تک کاربردی خود خارج شده و برای مقاصد مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد. امروزه اهداف کشورها جهت استفاده از پیمان های پولی دوجانبه موارد زیر را شامل می شود:
بین‌المللی کردن پول ملی (مانند چین و برزیل)
کاهش فشار ناشی از نقدینگی به پول کشور مقابل در زمان بحران (مانند کشورهای صنعتی)
تنوع گرایی در پرداختهای بین‌المللی (مانند کره جنوبی)
مدیریت موثر نرخ ارز با کاهش تقاضا برای ارزهای پرقدرت (مانند ترکیه، پاکستان، هند و دیگر کشورها)
کاهش مشکلات ناشی از تحریم بانکی (مانند روسیه)
بیش از ۵۵ پیمان پولی دوجانبه و چندجانبه میان کشورها منعقد شده است
در ادامه لیست ۵۵ پیمان پولی دوجانبه میان کشورها آمده و به طور مختصر تعدادی از این پیمان ها که میان کشورهای مختلف به امضا رسیده و اهداف آن، مورد اشاره و بررسی قرار گرفته است:
پیمان پولی دوجانبه چین و سوئیس
این پیمان بین بانک مرکزی دو کشور به امضا رسیده است و به بانک مرکزی سوئیس سهمیه یوآن اعطا شده که بر مبنای آن می‌تواند قسمتی از ذخایر ارزی خود را در بازار اوراق قرضه چین سرمایه‌گذاری کند.
این پیمان پولی دوجانبه امکان خرید و بازخرید یوان و فرانک سوئیس را بین بانکهای مرکزی دو کشور فرآهم می‌کند که تا سقف ۱۵۰ میلیارد یوآن یا ۲۱ میلیارد فرانک سوئیس است.
چنین پیمانی نقدینگی مورد نیاز را به یوان یا فرانک سوئیس در بازارهای مرتبط در دسترس قرار می‌دهد. پیمان مذکور یک پیش‌شرط کلیدی برای توسعه بازار یوان در سوئیس است.
پیمان پولی دوجانبه چین و سریلانکا
طبق این پیمان پولی سه‌ساله، دو کشور می‌توانند تا حداکثر ۲۲۵ میلیارد روپیه سریلانکا (معادل ۱٫۷۳ میلیارد دلار آمریکا) و ۱۰ میلیارد یوآن چین معاوضه پولی داشته باشند.
علاوه بر این نیز بانک مرکزی چین به بانک مرکزی سریلانکا اجازه داد تا در بازار اوراق قرضه یوآنی سرمایه‌گذاری نماید.
پیمان پولی دوجانبه کانادا و چین
بانکهای مرکزی چین و کانادا توافق کردند که پیمان پولی دوجانبه به ارزش ۲۰۰ میلیارد یوآن (معادل ۳۲٫۶۷ میلیارد دلار آمریکا) داشته باشند.
این پیمان پولی سه ساله است. علاوه بر این، بانک مرکزی چین اعلام کرد که دو کشور تفاهم نامه ای را امضا کردند که بر مبنای آن، یک بانک تسویه یوآن در تورنتوی کانادا راه اندازی شود. این پیمان پولی به بانک‌ها اجازه می دهد که در زمان نیاز به تجارت و سرمایه گذاری، معاوضه پولی داشته باشند.
این اولین مرکز تسویه یوآن در امریکای شمالی بوده که به موسسات مالی کانادایی اجازه می دهد پرداختهای مشتریانشان را با یوآن انجام دهند. این اقدام چین در راستای استفاده بیشتر یوان توسط سرمایه گذاران بین المللی است تا آنرا به یک ذخیره ارزی عمده در سطح بین المللی تبدیل نماید و شرایط اقتصادی و سیاسی خود را در جهان ارتقاء دهد.
پیمان پولی دوجانبه اروگوئه و برزیل
این پیمان پولی که بین بانک مرکزی برزیل و اروگوئه به امضاء رسیده باعث بی توجهی به دلار آمریکا برای تجارت دوجانبه خواهد شد. این پیمان قسمتی از نظام جامع پرداخت با ارزهای ملی تلقی شده و امکان انجام پرداختهای مرتبط با تجارت خارجی را با پولهای ملی ممکن می سازد.
قسمتی از متن این پیمان بیان می دارد: صادرکنندگان و واردکنندگان دریافت و پرداختهای خود را با پولهای ملی دو کشور انجام می دهند. بانکهای مرکزی نیز در معرض ریسک اعتباری قابل توجهی نسبت به همتایان خود یا شرکتهای ارایه کننده خدمات مالی نخواهند بود. هدف اولیه این پیمان پولی، کاهش هزینه تراکنشهای بانکی خارجی، کاهش زمان انجام عملیات بانکی خارجی و تسهیل سرویسهای مالی برای اشخاص حقیقی و شرکتهای کوچک و متوسط است. نرخ برابری ارزها برای عملیات بانکی، به صورت روزانه توسط بانک مرکزی دو کشور منتشر خواهد شد.
پیمان پولی دوجانبه چین و قطر
بانک مرکزی چین با همتای قطری خود پیمان پولی دوجانبه به ارزش ۳۵ میلیارد یوآن (معادل ۵٫۷ میلیارد دلار امریکا) امضاء کرده که این اقدام گامی مهم در راستای توسعه استفاده از یوآن چین در منطقه ای است که همواره دلار آمریکا در آن تسلط داشته است.
انتظار می رود این پیمان پولی سه ساله، دو بانک مرکزی یادشده را قادر سازد تا ارزهای خود را در زمان مناسب، برای تسهیل تجارت و سرمایه گذاری معاوضه نمایند.
پیمان پولی دوجانبه روسیه و چین
این پیمان به منظور تقویت تجارت و سرمایه‌گذاری میان دو کشور به امضا رسیده است. بر این اساس بانکهای مرکزی روسیه و چین یک پیمان پولی سه ساله به ارزش ۱۵۰ میلیارد یوآن یا ۹۸۴ میلیارد روبل (معادل ۲۵ میلیارد دلار آمریکا) در سال ۲۰۱۴ امضاء کردند.
در ادامه این قرارداد، در سال ۲۰۱۵ هدف ۱۰۰ میلیارد دلاری برای تجارت دوجانبه روسیه و چین از طریق ارزهای ملی تعیین گردید تا پیمان پولی دوجانبه تقویت گردد.
پیمان پولی دوجانبه مالزی و تایلند
این پیمان پولی نشان دهنده تلاش‌های دو بانک مرکزی برای ارتقای جایگاه رینگیت مالزی و بات تایلند در تسویه تجارت و سرمایه گذاری مستقیم بخش خصوصی است. چنین توافقی، ریسک ناشی از نوسانات ارزهای جهانی را کاهش داده و هزینه انتقال پول را برای کسب و کارهای بخش خصوصی کمتر می کند.
دو کشور مالزی و تایلند توافقی را امضاء کردند که بر مبنای آن چهارچوبی برای همکاری در زمینه تسویه تجارت دوجانبه و سرمایه گذاری مستقیم با استفاده از پولهای محلی صورت می گیرد.
پیمان پولی دوجانبه چین و شیلی
لی کیکیانگ نخست وزیر چین و مایکله باچلت رئیس جمهور شیلی یک پیمان پولی دوجانبه را امضاء کردند تا با افزایش سرمایه گذاری و تجارت دوجانبه، ارتباطات اقتصادی دو کشور عمیقتر شود.
بر اساس این پیمان پولی که اجرای آن بر عهده بانک های مرکزی دو کشور است، مبلغ ۲۲۰۰ میلیارد پزوی شیلی با ۲۲ میلیارد یوآن چین (معادل ۶/۳ میلیارد دلار آمریکا) در مدت ۳ سال معاوضه می شود.
پیمان پولی دوجانبه چین و آفریقای جنوبی
بانک مرکزی آفریقای جنوبی اعلام کرده با بانک مرکزی چین تا سقف زمانی سه سال، پیمان پولی دوجانبه امضاء کرده است. این قرارداد به بانکهای مرکزی دو کشور امکان می دهد که از پولهای ملی یکدیگر تا سقف ۳۰ میلیارد یوآن یا ۵۷ میلیارد رند (تقریبا معادل ۴٫۹ میلیارد دلار) استفاده کنند.
هدف این پیمان حمایت از تجارت و سرمایه گذاری بین چین و آفریقای جنوبی است که می تواند بعنوان یک منبع مورد اطمینان برای توازن کوتاه مدت در زمان بحران پرداختها تلقی شود. این پیمان پولی در زمانی امضاء شده است که تجارت و سرمایه گذاری بین این دو کشور به سرعت در حال رشد است و می تواند به همکاریهای مالی بین دو بانک مرکزی کمک شایانی کند.
پیمان پولی سه جانبه تایلند، اندونزی و مالزی
بانکهای مرکزی سه کشور تایلند، اندونزی و مالزی توافق نموده اند که از پول ملی خود برای تجارت و سرمایه گذاری در میان این سه کشور، استفاده کنند.
این، آخرین حرکت اقتصادهای در حال ظهور، برای کاهش اثرپذیری از بازارهای جهانی ناپایدار است. بانک های مرکزی تایلند و مالزی هر کدام توافقنامه ای با بانک مرکزی اندونزی برای انجام تجارت دو جانبه و سرمایه گذاری مستقیم به واسطه ارزهای محلی خود امضا کردند.
مطابق بیانیه سه بانک مرکزی، این توافق، فضای تجارت این کشورها را از طریق کاهش هزینه های مبادله و افزایش بهره‌وری تجارت و سرمایه گذاری، بهبود می بخشد. در شرایط ناپایدار فعلی بازار مالی جهانی، این پیمان پولی سه جانبه، گزینه های بیشتری در انتخاب ارز برای انجام تجارت بین کشورها ارائه خواهد داد. این بانک‌ها گفته اند که این توافقنامه راه را برای استفاده گسترده تر از ارزهای محلی و توسعه بازارهای منطقه ای ارز و پول و ادغام گسترده تر اقتصادی و مالی در جامعه اقتصادی آسه آن هموار خواهد کرد.
پیمان پولی دوجانبه اتیوپی و سودان
کشور اتیوپی و سودان به منظور جبران کمبود ارزهای خارجی و تقویت اتحاد و همگرایی اقتصادی و گسترش تجارت دوجانبه میان خود، پیمان پولی دوجانبه امضا کرده اند.
یوهانس آیالو معاون رئیس جمهور اتیوپی گفته است که امضای پیمان پولی دوجانبه با سودان باعث می شود تا بانک های مرکزی و بانک های تجاری دو کشور با استفاده از ارزهای ملی طرفین با یکدیگر مبادله نمایند. اتیوپی و سودان روابط بلندمدتی داشته اند و در سال های اخیر نیز روابط اقتصادی و تجاری دو کشور به طور بی سابقه ای افزایش یافته است.
اشتیاق کشورها به تمدید مجدد پیمان های پولی دوجانبه
نکته جالب در مورد پیمان های پولی دوجانبه این است هر کشوری که پیمان پولی دوجانبه منعقد نموده است، بعد از اتمام زمان قرارداد و سقف مبلغی قرارداد، دوباره با اشتیاق فراوان اقدام به تمدید پیمان پولی برای مدت طولانی و با مبلغی چندین برابر مبلغ پیمان قبلی کرده است.
پیمان پولی دوجانبه چین و سوئیس، پیمان پولی دوجانبه چین و مغولستان، پیمان پولی دوجانبه چین و آرژانتین، پیمان پولی دوجانبه چین و روسیه و … از جمله این موارد بوده است.
بانک مرکزی ایران هنوز اقدام مشخصی در این زمینه انجام نداده است
با اینکه کشور ایران با تحریم های متعددی مواجه بوده است و از این منظر بایستی از پیمان پولی دوجانبه جهت بی اثر کردن تحریم ها استفاده می کرده است، اما بانک مرکزی کشور تاکنون در زمینه پیمان های پولی اقدام مؤثری انجام نداده است.
بنابراین ضروری بانک مرکزی در این زمینه اقدامات لازم را داشته باشد و به منظور بی اثر کردن تحریم های جدید و کاهش ریسک مبادلات تجاری کشور، انعقاد پیمان پولی دوجانبه با کشورها و راه اندازی سیستم جایگزین سوئیفت را در دستور کار قرار دهد.
