به گزارش مسیر اقتصاد قاره آفریقا در حال ورود به مرحله‌ای تازه از گذار انرژی است. قاره‌ای که بیش از ۶۰۰ میلیون نفر از ساکنانش هنوز به برق دسترسی ندارند، اکنون در پی آن است که با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و هم‌راستاسازی راهبردهای توسعه زیرساختی انرژی هسته‌ای، مسیر پایدارتری را در تأمین انرژی طی کند.
اجلاس نوآوری انرژی هسته‌ای برای آفریقا که اخیراً در کیگالی برگزار شد، فرصتی برای تمرکز بر ظرفیت‌های فناوری‌های نوین هسته‌ای به‌ویژه رآکتورهای هسته‌ای کوچک‌مقیاس (SMR) و میکرو راکتورها (MMR) در پاسخ به بحران تامین انرژی و برق مورد نیاز این قاره بوده است.
فناوری‌های هسته‌ای مدرن؛ راه‌حلی متناسب با نیازهای بومی
راکتورهای کوچک مدولار، به‌دلیل ظرفیت پایین‌تر، قابلیت استقرار سریع‌تر و ایمنی بالاتر، مورد توجه بسیاری از کشورهای آفریقایی قرار گرفته‌اند. این نوع نیروگاه‌ها که ظرفیت آن‌ها کمتر از ۳۰۰ مگاوات است، می‌توانند به‌صورت مستقل یا در خوشه‌های منطقه‌ای، به توسعه زیرساخت‌های انرژی در مناطق دورافتاده یا صنعتی کمک کنند. با توجه به اینکه تولید یک مگاوات برق برای تأمین نیاز حدود ۳۰۰۰ خانوار کافی است و هزینه‌ای بین دو تا سه میلیون دلار دارد، رآکتورهای هسته‌ای کوچک‌مقیاس می‌توانند راه‌حلی منعطف و مقیاس‌پذیر برای برق‌رسانی پایدار باشند.
این نیروگاه‌ها به‌ویژه در صنایعی چون معدن – که از نظر مصرف انرژی متراکم‌اند و اغلب در مناطق فاقد شبکه ملی قرار دارند – ظرفیت تحولی بزرگی با تأمین انرژی پاک و پایدار دارند، راکتورهای هسته‌ای کوچک می‌توانند ارزش‌افزوده کالاهای استخراجی را در بازارهای جهانی افزایش دهند و موقعیت آفریقا را در زنجیره ارزش جهانی تقویت کنند.
شکاف زیرساختی؛ مانعی در برابر تحقق ظرفیت انرژی هسته‌ای
اگرچه جذابیت فنی رآکتورهای هسته‌ای کوچک‌مقیاس آشکار است، اما واقعیت این است که در غیاب زیرساخت‌های انتقال و توزیع کارآمد، این فناوری‌ها نمی‌توانند به اثربخشی مطلوب برسند. در حال حاضر، بیش از ۱۵ درصد از برق تولیدی در آفریقا – معادل حدود ۴۰ گیگاوات – به دلیل محدودیت‌های زیرساختی یا عدم دسترسی به شبکه‌ها، قابل تحویل به مصرف‌کننده نهایی نیست. در برخی مناطق، این محدودیت‌ها منجر به خاموشی‌های طولانی‌مدت حتی تا ۱۰۰۰ ساعت در سال می‌شود.
کارشناسان اجلاس کیگالی بر این نکته تأکید کردند که رشد فناوری‌های تولید برق باید همگام با توسعه زیرساخت‌های انتقال و توزیع صورت گیرد. بدون هماهنگی این دو حوزه، پروژه‌های جدید در معرض خطر ناپایداری اقتصادی و فنی قرار خواهند گرفت و نمی‌توانند نقش واقعی خود را در گذار انرژی ایفا کنند.
همگرایی منطقه‌ای و برنامه‌ریزی یکپارچه؛ کلید موفقیت
برای تحقق پتانسیل راکتورهای هسته‌ای کوچک، تنها توسعه فنی کافی نیست. به گفته رابرت لیسینگ، مدیر نوآوری و زیرساخت در کمیسیون اقتصادی سازمان ملل برای آفریقا (ECA)، موفقیت این فناوری‌ها مستلزم وجود «رژیم‌های برنامه‌ریزی هماهنگ در سطح ملی و منطقه‌ای» است. او به برنامه توسعه زیرساخت‌های آفریقا (PIDA) اشاره کرد که تا سال ۲۰۳۰، ۶۹ پروژه اولویت‌دار را در حوزه انرژی، حمل‌ونقل و خطوط انتقال بین‌کشوری شناسایی کرده است. این چارچوب می‌تواند بستری برای تعریف پروژه‌های هسته‌ای منطقه‌ای فراهم کند که نه تنها چند کشور را درگیر می‌کند، بلکه فرایند ادغام انرژی در سطح قاره را تسریع می‌نماید.
همگرایی منطقه‌ای در زمینه انرژی، می‌تواند مقیاس اقتصادی پروژه‌های SMR/MMR را افزایش داده و توجیه‌پذیری آن‌ها را در مناطقی که به‌تنهایی فاقد ظرفیت مالی یا فنی لازم هستند، ممکن سازد. این رویکرد همچنین به کاهش اتلاف منابع، بهره‌گیری بهینه از ظرفیت‌های تولیدی و کاهش قیمت تمام‌شده برق منجر خواهد شد.
رآکتورهای هسته‌ای کوچک‌مقیاس و توسعه صنعتی فراگیر
از منظر صنعتی، راکتورهای هسته‌ای کوچک فرصت‌های جدیدی برای ایجاد پیوند میان تولید انرژی و توسعه بخش‌های مولد فراهم می‌کنند. برایان دلامینی، مهندس ارشد برنامه‌ریزی در شرکت برق جنوب آفریقا (SAPP)، معتقد است که این نیروگاه‌ها می‌توانند انرژی مورد نیاز صنایع کلیدی مانند معادن، کارخانه‌های فرآوری مواد خام و مناطق صنعتی نوظهور را تأمین کنند. در عین حال، با جایگزینی انرژی‌های فسیلی با برق هسته‌ای، فرصت‌های جدیدی برای بازتعریف برند محصولات آفریقایی به‌عنوان تولیدات «سبز» در بازارهای جهانی ایجاد خواهد شد.
این امر به‌ویژه در دنیایی که کربن‌زدایی به شرط ورود به بازارهای جهانی بدل شده، اهمیت دوچندانی دارد. در نتیجه، رآکتورهای هسته‌ای کوچک‌مقیاس نه‌تنها به عنوان پاسخ به نیاز انرژی، بلکه به‌عنوان ابزار توسعه صادرات‌محور قابل تحلیل‌اند.
پیش‌نیازهای پیاده‌سازی؛ از منابع انسانی تا مشارکت سرمایه‌ای
یکی از دغدغه‌های مهم در استقرار رآکتورهای هسته‌ای کوچک‌مقیاس، آمادگی نهادی و ظرفیت‌سازی محلی است. اجرای چنین پروژه‌هایی نیازمند منابع انسانی متخصص، نهادهای نظارتی مؤثر و چارچوب‌های حقوقی شفاف است. از سوی دیگر، تأمین مالی این پروژه‌ها – به‌ویژه برای کشورهای کم‌درآمد – بدون جذب سرمایه‌گذاری خارجی یا مشارکت‌های بین‌المللی دشوار خواهد بود.
ایجاد مشارکت‌های سه‌جانبه میان دولت‌ها، شرکت‌های فناور و نهادهای مالی بین‌المللی نظیر بانک توسعه آفریقا، بانک جهانی یا صندوق‌های اقلیم، می‌تواند به تحقق عملیاتی این پروژه‌ها کمک کند. در همین راستا، تجربه کشورهای پیشرو مانند کانادا، روسیه، کره جنوبی و حتی امارات متحده عربی می‌تواند برای کشورهای آفریقایی الهام‌بخش باشد.
مسیر سبز قاره آفریقا در گذار انرژی
در شرایطی که جهان به‌سوی اقتصاد کم‌کربن حرکت می‌کند، راکتورهای کوچک هسته‌ای فرصت بی‌سابقه‌ای برای آفریقا فراهم کرده‌اند تا نه‌تنها به بحران برق پایان دهد، بلکه توسعه صنعتی خود را نیز بر بستر انرژی پاک بنا نهد. اما بهره‌گیری از این فرصت، تنها از مسیر برنامه‌ریزی یکپارچه، سرمایه‌گذاری هدفمند و هماهنگی منطقه‌ای می‌گذرد.
کمیسیون اقتصادی سازمان ملل متحد برای آفریقا در پایان گزارش خود پیشنهاد کرده است که دولت‌های آفریقایی با شناسایی مناطق اولویت‌دار، توسعه چارچوب‌های نهادی و تنظیم مقررات مرتبط با انرژی هسته‌ای، همزمان با جذب سرمایه‌گذاری بین‌المللی، گام‌هایی مؤثر در جهت استقرار رآکتورهای هسته‌ای کوچک‌مقیاس بردارند. همچنین ایجاد نهادهای مشترک منطقه‌ای برای برنامه‌ریزی، نظارت و توسعه پروژه‌های هسته‌ای، می‌تواند همگرایی انرژی و تسریع گذار پایدار در آفریقا را به واقعیت تبدیل کند.
منبع: کمیسیون اقتصادی سازمان ملل متحد برای آفریقا
انتهای پیام/ انرژی
