مسیر اقتصاد/ ابتکار «۳+۳» شامل سه کشور قفقاز جنوبی، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان و همچنین سه بازیگر اصلی یعنی ایران، ترکیه و روسیه به عنوان همسایه‌های منطقه، تصویری جذاب از تغییر قابل توجه نظم جهانی در چند سال گذشته را ارائه می‌کند. جنگ اوکراین و اخیراً نزدیکی ظاهری بین مسکو و واشنگتن به سرعت تغییر موازنه قوا سرعت بخشید که به طور کامل سیستم ژئوپلیتیک موجود در منطقه برزگ دریای سیاه شامل قفقاز جنوبی را به هم ریخت. بنابراین، جای شگفتی نیست که اخیراً بحث‌ها در مورد ابتکار ۳+۳ محبوبیت بیشتری پیدا کرده و بسیاری آن را راهکاری بالقوه برای خلاء قدرت در قفقاز جنوبی می‌دانند. اگرچه پلتفرم ۳+۳ توسط همه کشورها به استثنای گرجستان پذیرفته شده است و برای مذاکره بازیگران محلی در نظر گرفته می‌شود، با وجود این، دیدگاه‌های متفاوتی در مورد اثربخشی این طرح وجود دارد.
ترس مسکو از کاهش نفوذ خود در قفقاز
به عنوان مثال، برای روسیه پلتفرم ۳+۳ یک ابتکار کاملا راحت هم نیست و مشارکت در آن پیامدهای مثبت و منفی دارد. از یک سو، این ابتکار روسیه را از نظر ژئوپلیتیک با ترکیه و ایران همسو می‌کند. این وضعیت کاملاً در تضاد با این گزاره است که روسیه همواره خود را برترین قدرت قفقاز جنوبی محسوب می‌کرد.
بنابراین ابتکار ۳+۳ اجازه می‌دهد تا به دلیل تأثیرات ژئوپلیتیک مسکو، تهران و آنکارا برابر شود. از سوی دیگر، ابتکار ۳+۳ با تلاش‌های مسکو در سال‌های اخیر یعنی حذف قدرت‌های غیرمنطقه‌ای از قفقاز جنوبی همسو است. برای دستیابی به این هدف، تفاهم روسیه با ترکیه و ایران سودمند است، زیرا این دو قدرت غرب آسیا نیز به دنبال کاهش نفوذ سایر کشورها هستند.
در ابتدا تشخیص رویکرد روسیه نسبت به ابتکار عمل ۳+۳ دشوار بود. زیرا تمایل به مشارکت در آن آشکارا بیان نمی‌شد و به نظر می‌رسید که این ایده با درک روسیه از نیاز به سازماندهی مجدد منطقه بدون نفوذ غرب مطابقت دارد. با این حال، استقبال عمیق از این پروژه همچنان تصمیمی پرخطر برای مسکو است، زیرا نفوذ فزاینده ترکیه در قفقاز جنوبی را نهادینه می‌کند. منطق مشابهی نگرش روسیه را نسبت به ابتکارات ایران در قفقاز جنوبی توضیح می‌دهد.
با این حال، مسکو مخالفت آشکار خود با ابتکارات پیشنهادی را اعلام نکرد، زیرا آن را در تضاد با آنکارا و تهران قرار می‌دهد. این تحول به تلاش‌های مسکو برای ایجاد نظم ژئوپلیتیکی متفاوت در قفقاز جنوبی راهبرد «مالکیت منطقه‌ای» آسیب می‌زند که شامل همکاری با آنکارا و تهران است. روسیه سعی می‌کند اجازه ندهد دو کشور غرب آسیا سهم بیشتری در سرنوشت منطقه به دست آورند. به نوعی، در نظم مورد نظر کرملین برای قفقاز جنوبی، ایران و ترکیه نیز حضور دارند اما منافع اصلی روسیه و حساسیت‌های ژئوپلیتیکی را نیز در نظر می‌گیرند. البته در نظم جدید، مسکو باید درک کند که دوره کنترل انحصاری بر منطقه تکرار نشدنی است.
تحولات ژئوپلیتیکی عامل نزدیکی گرجستان
همچنین مسئله گرجستان نیز وجود دارد که به دلیل ادامه تصرف خاک خود توسط روسیه، از مشارکت در این ابتکار خودداری می‌کند. در تفلیس نیز در مورد پروژه‌های تجاری، اقتصادی یا زیرساختی پرسش‌های مهمی وجود دارد که در چارچوب ابتکار ۳+۳ می‌توان ارائه و اجرا کرد. اما با توجه به پویایی منطقه، نمی‌توان احتمال حضور گرجستان در قالب مذکور را به طور کامل رد کرد.
اگرچه کنار هم قرار گرفتن و بحث در مورد امنیت منطقه‌ای بین روسیه و گرجستان دشوار است، اما تفلیس اذعان دارد که این کشور نباید از فرآیندهای منطقه، کنار گذاشته شود. به نظر می‌رسد تحولات ژئوپلیتیکی گرجستان را به سمت چنین اقدامی سوق می‌دهد. در واقع، با توجه به تضعیف روابط بین غرب و گرجستان و رویکرد سیاست خارجی چندجانبه، این احتمال وجود دارد که تفلیس به روابط نزدیک‌تر با همسایگان خود علاقه‌مند شود.
دلیل تمایل آنکارا به سازوکارهای منطقه‌ای
ایده ابتکار ۳+۳ برای بار نخست، پس از جنگ دوم قره باغ کوهستانی در سال ۲۰۲۰ رونمایی شد. اما با توجه به اینکه ترکیه از گذشته مروج فرمت‌های منطقه‌ای برای تقویت قدرت آن در منطقه بوده، این ابتکار کاملاً جدید نبود. به عنوان مثال، سلیمان دمیرل، رئیس جمهور سابق ترکیه، در مورد پلتفرم صلح و ثبات قفقاز با هدف ارتقای صلح منطقه‌ای و توسعه اقتصادی گفتگو کرد.
هدف از این طرح، مشارکت ترکیه و روسیه به عنوان میانجی‌های اصلی، همراه با سه کشور قفقاز جنوبی بود. در بلندمدت نیز با توجه به سیال بودن ژئوپلیتیک منطقه دریای سیاه و در کل اوراسیا، فرمت ۳+۳ بدون توجه به میزان تأثیرگذاری ابتکار آن، به احتمال زیاد ادامه خواهد داشت.
منبع: دیدبان قفقاز
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
