به گزارش مسیر اقتصاد اندیشکده اقتصاد مقاومتی در آستانه انتخابات دوره چهاردهم ریاست جمهوری شنبه ۱۹ خرداد، از بسته سیاستی خود با عنوان «مسیر دولت چهاردهم» رونمایی کرد. در این بسته، کلان ایده حکمرانی، ۱۰ مسئله اولویت دار کشور و راهبردهای حل آن به نامزدهای محترم و عموم مردم ایران جهت انتخاب بهتر در انتخابات پیشِ رو ارائه شده است. در ادامه تشریح مسئله اول با عنوان «فروش پر مخاطره و غیر رسمی نفت» ، ارائه خواهد شد.
میزان تولید و صادرات نفت خام ایران
ایران با تولید روزانه ۳.۱۹ میلیون بشکه نفت خام در روز یکی از بازیگران موثر نفتی در جهان است. تولید نفت خام ایران از سال ۲۰۱۹ تا اواخر سال ۲۰۲۰ در محدوده ۲ میلیون بشکه در روز بوده است که البته می‌توان با اجرای طرح‌های توسعه‌ای مانند توسعه میادین نفتی مشترک و ازدیاد برداشت، تولید نفت را افزایش داد. در نمودار زیر، میزان تولید نفت خام ایران ارائه شده است:
اما صادرات نفت ایران طی ۲۰ سال گذشته پر نوسان بوده و همواره به دلایلی همچون تحریم‌ها و مشکلات زیرساختی، ایران نتوانسته از ظرفیت بازار جهانی نفت خام استفاده لازم را ببرد. ایران در حال حاضر در جایگاه سومین تولیدکننده برتر نفت در اوپک قرار دارد و متناظر با این موضوع طی ۹ ماهه سال ۲۰۲۳، سهمی ۱۲ درصدی از کل درآمدهای اوپک را داشته است. در نمودار زیر، آمار صادرات نفت کشور بین سال‌های ۲۰۰۰ الی ۲۰۲۳ ارائه شده است:
مشتریان نفت ایران چه کشورهایی هستند؟
در دوره قبل از بازگشت تحریم‌ها ترکیه، ژاپن، کره جنوبی، چین و برخی کشورهای دیگر از مشتریان اصلی نفت ایران بودند، که با بازگشت تحریم‌های آمریکا این وضعیت تغییر پیدا کرد.
بر اساس اعلام تحلیلگران، از زمان خروج آمریکا از برجام، ایران صرفا به چین، سوریه و ونزوئلا نفت صادر کرده است. در این زمینه، چین به عنوان بزرگترین مشتری نفت ایران چیزی در حدود ۸۵ الی ۹۵ درصد از نفت صادراتی این کشور را خریداری می‌کند.[۱]
چینی ها تقریبا تتها مشتری نفت ایران هستند و محموله های نفتی را با تخفیف های جذابی دریافت می کنند؛ البته نفت ایران تنها به پالایشگاه های کوچک می روند که خصوصی هستند.
در نمودار بالا به روند صادرات نفت ایران اشاره شده است؛ همانطور که مشخص است بیشتر نفت ایران پس از خروج آمریکا از برجام به چین می رود تا این کشور، با نفت ارزان و شرایط کم نظیر و پرسود، برنده تحریم های نفتی ایران باشند. گرچه ارقام مختلفی درباره تخفیف‌های نفتی ایران به چین شنیده شده، اما بیشتر ارقام میان ۱۲ تا ۱۵ دلار در هر بشکه متغیر است.[۲]
فروش پرمخاطره و غیررسمی نفت باید از بین برود
در حال حاضر عمده نفت ایران به «یک کشور» در «چارچوب غیر رسمی» از منظر مبادلات مالی بین‌المللی فروخته می شود. هرچند میزان فروش طی سال‌های اخیر افزایش یافته و در مقطع فعلی یک دستاورد محسوب می‌شود، اما این شیوه فروش نفت در میان‌مدت و بلندمدت، مخاطرات متعددی ناشی از «وابستگی یکجانبه» به خریدار دارد و از این منظر پر مخاطره و ناپایدار محسوب می‌شود.
علاوه بر این، غیر رسمی بودن فروش باعث ایجاد هزینه ارزی در انتقال منابع و عدم امکان استفاده از فرصت‌های حاصل از گردش مالی آن برای تامین مالی یا مدیریت ارزی منابع تجارت دوجانبه در چارچوب یک نظام پرداخت رسمی شده است. لذا شیوه فعلی فروش نفت به عنوان یک نقطه غیرمقاوم و آسیب‌پذیر اقتصاد ایران ارزیابی می‌شود که می‌تواند در آینده کشور را مجددا در دام فشارهای اقتصادی و حتی تحریم‌های جدید بیندازد.
راهبردهای حل این مسئله عبارتند از:
- فروش نفت در چارچوب رسمی با امکان ایجاد حساب رسمی و صدور فاکتور در تجارت فیمابین و بهره‌برداری از عواید حاصل از انباشت منابع آن برای تامین مالی پروژه‌های دارای آورده ارزی کشور
- ایجاد وابستگی متقابل از طریق «تامین بخشی از کالای اساسی» و «پیمانکاری پروژه‌های دارای آورده ارزی» در ازای فروش نفت
- صادرات بخشی از نفت به کشورهای دارای ظرفیت در ازای واردات کالای واسطه‌ای مورد نیاز صنایع هدف یا واردات کالای اساسی
در مورد راهبردهای حل این مسئله، در گزارشی جداگانه، مفصل بحث خواهد شد.
پی‌نوشت:
[۱] خبرگزاری آناتولی، کد خبر: ۲۹۷۵۰۷۴
[۲] انرژی پرس، کد خبر: ۱۳۷۵۳
انتهای پیام/ انرژی
