مسیر اقتصاد/ صنعت كاتالیست يکی از مهمترين صنايع مکمل در افزايش تاب آوری بنگاه‌های پالايشی و پتروشیمیايی و توسعه پايدار زنجیره ارزش نفت و گاز است. کاتالیست‌ها از مهمترین اجزای فرآیندهای تبدیلی پالایشگاهی همچون FCC[۱] و RFCC[۲] محسوب می‌شوند و از آنجایی که این دو فرآیند در تولید محصولات راهبردی همچون بنزین و الفین‌ها نقش اساسی دارند، می‌توان گفت امنیت سوخت کشور و تبدیل فرآورده‌های سنگین به سبک به این دو فرآیند و کاتالیست‌های پتروپالایشگاهی مربوط به آن‌ها وابسته است.
کاهش تولید نفت کوره از طریق ایجاد واحد RFCC در پالایشگاه‌های بزرگ کشور
با توجه به لزوم توجه به نیاز رو به رشد کشور در مصرف بنزین و حجم محصولات سنگین پالایشگاهی کشور (نظیر نفت کوره)، استفاده از تکنولوژی‌هایی نظیر کاتالیست‌های FCC یا RFCC می‌تواند کلید توسعه پتروپالایشگاهی کشور و تولید فرآورده‌های سبک با ارزشی همچون بنزین و الفین باشد.
کراکینگ کاتالیزوری سیال بستر (FCC) یکی از مهمترین واحدها و فرآیندهای تبدیل کاتالیستی در جهان محسوب می‌شود که مواد سنگین و کم ارزش نفتی را به مواد سبکتر و با ارزش تر تبدیل می‌کند. امروزه به دلیل افزایش مصرف سوخت سبک در جهان و نیاز به تبدیل فرآورده‌های سنگین به فرآورده‌های سوختی سبک، نیاز به این فرآیند بیش از پیش احساس می‌شود.
فرآیند RFCC نیز شکست کاتالیستی است که خوراک آن باقیمانده‌های سنگین برج‌های تقطیر پالایشگاهی است. در این فرآیند، هیدروکربن‌های نفتی نسبتا سنگین به محصولات سبکتر از قبیل بنزین و الفین تبدیل می‌شوند. این عمل از طریق تماس هیدروکربن‌های نفتی سنگین با کاتالیست در شرایط خاصی از دما و فشار و در مدت زمان معین انجام می‌گیرد.
ارزش ۷۰۰ میلیون دلاری کاتالیست‌های پتروپالایشگاهی در صنعت نفت و گاز کشور
در حال حاضر کاتالیست‌ها در تولید ۹۰ درصد از مواد شیمیایی و ۲۰ درصد از کل تولیدات صنعتی کشور کاربرد دارند. با بهره‌برداری از طرح‌های آتی پالایشگاهی و پتروشیمیایی کشور، سالانه حدود ۲۹ هزار تن کاتالیست به ارزش بیش از ۷۰۰ میلیون دلار در صنعت نفت و گاز، مورد نیاز خواهد بود.
کاتالیست مورد استفاده واحدهای تبدیلی FCC و RFCC دو پالایشگاه آبادان و شازند اراک جزء پراهمیت‌ترین و پرمصرف‌ترین کاتالیست‌های مصرفی کشور هستند و سالانه حدود ۱۰ هزار تن از این کاتالیست به ارزش ۶۰ میلیون دلار وارد کشور می‌شود. با اجرای طرح‌های ارتقاء و راه‌اندازی واحد RFCC پالایشگاه‌های تهران و اصفهان، این میزان در سال‌های آتی افزایش می‌یابد.
عمده كاتالیست‌های مصرفی در صنعت پالایشگاه و پتروشیمی كشور وارداتی است
با وجود قدمت حدود ۱۰۰ ساله صنعت پالایش نفت كشور و قدمت بیش از ۵۰ ساله صنعت پتروشیمی، بخش عمده‌ای از كاتالیست‌های مصرفی مورد نیاز كشور از خارج تأمین می‌شود. واردات كالای استراتژيکی همچون كاتالیست براي كشوری كه دارنده رتبه اول منابع نفت و گاز در دنیاست و مطابق سند چشم انداز صنعت پتروشیمی كه بايد رتبه اول منطقه به لحاظ ارزش تولیدات محصولات پتروشیمی را كسب كند، مورد قبول نیست.
تجربه سال‌های تحريم نشان می‌دهد كه عدم فروش كاتالیست، می‌تواند يکی از اهرم‌های فشارِ كشورها و شركت‌های غربی به كشور باشد. در سال‌های گذشته اقدامات قابل توجهی توسط نهادهای دولتی و بخش خصوصی در زمینه تولید داخلی كاتالیست‌ها انجام شده و رشته صنعت نوپای كاتالیست در حال رشد است. هرچند در حال حاضر چندين شركت داخلی در اين صنعت فعال هستند، اما همچنان بخش عمده‌ای از نیاز كشور به كاتالیست‌های فرآيندی، از خارج كشور تأمین می‌شود.
لازم است حاکمیت و علی‌الخصوص وزارت نفت نسبت به ارائه یک برنامه عملیاتی شامل پروژه‌های اولویت‌دار مشخص به منظور بومی‌سازی تولید کاتالیست در کشور اقدام نماید.
پی‌نوشت:
[۱] Fluid catalytic cracking
[۲] Residue Fluid Catalytic Cracking
انتهای پیام/ انرژی
