مسیر اقتصاد/ ظرفیت بالفعل تولید نفت خام کشور در سال ۹۷ روزانه حدود ۴.۱ میلیون بشکه بوده است و از این مقدار، حدود ۱.۸ میلیون بشکه در پالایشگاه‌ها تبدیل به محصولات اصلی شده و مابقی نیز به صورت خام به به دیگر کشورها صادر شده است. به همین دلیل میتوان گفت که کمتر از نصف ظرفیت تولید نفت در داخل کشور به فرآورده تبدیل شده اما بیشتر آن به صورت خام صادر میشود.
توسعه پالایشگاه‌های کشور عقبتر از سایر بخش‌ها
پس از انقلاب اسلامی، پیشرفت های چشمگیری در حوزه های مختلف از جمله زیرساختی کشور اتفاق افتاد. به عنوان مثال با وجود آنکه جمعیت کشور به حدود دو برابر در سال ۹۸ رسید اما ظرفیت نیروگاههای ساخته شده به بیش از ۱۰ برابر رسید. در بسیاری از دیگر حوزهها مانند صنعت دارویی نیز، کشور ایران از یک واردکننده به صادرکننده تبدیل شد اما متاسفانه مساله خام‌فروشی نفت به قدرت خود باقی مانده و به ابزاری برای تحمیل قدرت و فشار از سوی بیگانگان به ایران تبدیل شده است.
بررس یها نشان میدهد که اکثر پالایشگاه های ساخته شده در کشور به قبل از انقلاب اسلامی برمیگردد و بیست و دو سال است که از زمان آخرین پالایشگاه ساخته شده در کشور یعنی پالایشگاه بندرعباس در سال ۷۶ و به ظرفیت ۳۵۰ هزار بشکه در روز میگذرد. نهایتا نیز با توسعه همین پالایشگاه و پالایشگاه های دیگر از جمله شازند اراک، امروزه شاهد پالایش روزانه‌ی یک میلیون و هشتصد هزار بشکه نفت خام در کشور هستیم در حالی که میزان صادرات نفت خام حدودا ۲۷% بیشتر از ظرفیت پالایشی کشور است.
کبود نقدینگی عامل اصلی عقبماندگی ظرفیت پالایشی کشور
کارشناسان معتقدند که سه عامل اصلی در حوزه ساخت پالایشگاه عبارتند از: تامین خوراک، تامین لایسنس و تامین نقدینگی لازم برای احداث پروژه.
کشور ایران به دلیل داشتن ذخایر عظیم نفتی، از حیث تامین خوراک مشکلی ندارد.
تامین لایسنس نیز برای ساخت پالایشگاه با مشکل خاصی مواجه نیست زیرا هزینه لایسنس برای تاسیس یک پالایشگاه کمتر از ۱% از کل هزینه آن است. در نتیجه حتی با وجود تحریم ها اگر چنانچه هزینه لایسنس نیز به ۲ برابر افزایش یابد آنگاه کل هزینه ساخت پالایشگاه کمتر از ۱% افزایش خواهد یافت اما این افزایش قیمت برای تامین کنندگان لایسنس از جذابیت خاصی برخوردار است. لازم به ذکر است که حتی اگر نتوان لایسنس خارجی را برای ساخت پالایشگاه فراهم نمود، میتوان از روی پالایشگاه های موجود به راحتی اقدام به طراحی و ساخت پالایشگاه های جدید اقدام نمود. مشابه این مساله در ساخت پالایشگاه گازی فاز ۱۸ پارس جنوبی و به دست متخصصان ایرانی مشاهده شد.
با توجه به مطالب گفته شده، به نظر میرسد که اصلیترین دلیل برای عدم توسعه پالایشگاه ها در کشور، کمبود نقدینگی برای احداث یک پالایشگاه بوده که به موجب آن، زمان ساخت این نوع پروژه ها طولانی شده و سود حاصل از آن نیز کم شده است. در نتیجه بخش خصوصی تمایلی برای ورود به توسعه پالایشگاه ها نداشته و با عدم سرمایه گذاری از سمت دولت نیز پیشرفتی در ساخت پالایشگاه های کشور مشاهده نشده است.
اعطای تنفس خوراک، راه حلی نوین برای بالابردن جذابیت طرح های پالایشگاهی
با توجه به اهمیت توسعه پالایشگاه و جایگاه راهبردی آن، نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی را تحت عنوان «طرح افزایش ظرفیت پالایشگاه های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه گذاری مردمی» در دستور کار قرار داده اند.
در این طرح با استفاده از اعطای تنفس خوراک به مدت حدودا یک سال (بسته به ظرفیت پالایشگاه) از سمت دولت یا صندوق توسعه ملی، بازگشت سرمایه در انتهای همان سال اول بهره برداری اتفاق میافتد. در حالی که در طرح های معمولی این بازگشت سرمایه ۱۰ سال پس از بهره برداری رخ میداد.
به همین دلیل میتوان گفت که با اعطای «تنفس خوارک»، زمان بازگشت سرمایه نزدیک به ۱۰ برابر کوتاه‌تر از طرحهای معمولی شده و میزان IRR طرح نیز حداقل به میزان ۵% ارزی افزایش مییابد. در نتیجه جذابیت طرح بشدت بالا رفته و با استقبال بخشهای غیردولتی مواجه میشود. مقایسه بین IRR طرح با تنفس خوراک و طرحهای معمولی در شکل زیر آورده شده است.[۱]
عزم مجلس برای جبران ۲۰ سال عقب ماندگی در حوزه پالایش نفت خام
لازم به تذکر است که تنفس خوراک به معنای یارانه یا سوبسید نیست بلکه وامی است که به مجری طرح داده شده و پس از افتتاح پالایشگاه به مدت ۱۲ سال و با سود ۴% ارزی به صندوق توسعه ملی بازگردانده میشود.
این طرح جذاب هم اکنون در اولویت هفتم صحن مجلس شورای اسلامی قرار داشته و پیشتر نیز به تصویب کمیسیون انرژی رسیده است. با توجه به اهمیت طرح بایستی دید که آیا نمایندگان مجلس، عقبماندگی کشور را در حوزه پالایشی کشور جبران خواهند کرد یا اینکه همچنان بایستی شاهد خام‌فروشی نفت و نتایج مضر آن بر اقتصاد کشور باشیم.
پینوشت:
[۱] گزارش مرکز پژوهش های مجلس yon.ir/yREWZ
انتهای پیام/ نفت و انرژی
