مسیر اقتصاد/ بررسی نظام تعرفه گذاری قیمت اوج بار در اکثر کشورها نشان میدهد که میتوان غالب نظامهای تعرفه‌گذاری برق در این کشورها را به ۴ دسته کلی تقسیم کرد:
- الف) روش زمان استفاده Time Of Using (TOU)
- ب) روش قیمت لحظهای واقعی Real Time Pricing (RTP)
- ج) قیمت بحرانی اوج بار Critical Peak Pricing (CPP)
- د) تخفیف کاهش اوج بار Peak Time Rebates (PTR)
همچنین ترکیب استفاده از دو روش در کنار هم نیز وجود داشته و در بسیاری از کشورها ترکیب روش زمان استفاده با قیمت بحرانی اوج بار متداول است. در ادامه این روش ها توضیح داده شده است[[۱]].
روش زمان استفاده
این روش متداولترین روش در بین تمامی روشهای موجود است که در بسیاری از کشورها مانند کانادا، کره جنوبی، کشورهای اروپایی و آمریکا نیز استفاده میشود.
در این روش زمان استفاده به سه قسمت کمباری، میانباری و اوج بار تقسیم شده و قیمت برق نیز در هر زمان متفاوت است. به غیر از مقادیر قیمت، آنچه که در این روش اهمیت دارد نسبت قیمت زمان اوج به زمان کمباری است که معمولا بین ۲ تا ۴ میباشد.
مطابق مصوبات وزارت نیرو در تعرفههای کنونی برق خانگی و صنعتی کشور ازروش مشابه استفاده میشود اما مشکلاتی دارد.
بررسی نتایج پژوهشی در برخی ایالت‌های کشور آمریکا نشان داده است که اگر نسبت قیمت زمان اوج به قیمت زمان کمباری قابل توجه نباشد،
این روش منجر به کاهش اوج بار چشمگیری نخواهد شد. در عوض با یک قیمت‌گذاری مناسب در این روش میتوان میزان تقاضای اوج بار را ۳ الی ۶ درصد کاهش داد [[۲]].
روش قیمت لحظهای واقعی
در این روش، قیمت‌گذاری واقعی بر اساس تقاضای مشترکین تعیین میشود. بنابراین در طول روز، قیمتهای برق دائما در حال تغییر هستند که ممکن است حتی در هر چند دقیقه نیز متفاوت باشند.
نتایج استفاده از این روش در برخی ایالت‌های آمریکا نشان میدهد که این روش میتواند تا ۴۶ درصد بر کاهش اوج بار موثر باشد.
استفاده از این روش به زیرساخت‌های خاص خود نیاز دارد که با توجه به کنتورهای موجود در منازل، در حال حاضر امکانپذیر نبوده و برای سالهای آینده میتوان (به خصوص با تمرکز بر مشترکین پرمصرف) برای آن برنامه‌ریزی کرد.
روش قیمت بحرانی اوج بار
در این روش برخی از روزهای سال به عنوان روز بحرانی به مشترکین اعلام میشود و در این روزها ممکن است قیمت زمان اوج بار نسبت به زمان معمولی تا ۶ برابر نیز افزایش یابد.
لازم به ذکر است که این روش میتواند به همراه روش اول (زمان استفاده) نیز استفاده شود که متدوال نیز هست. همچنین این روش خود میتواند به دو دسته زمان ثابت و زمان متغیر تقسیم شود.
در روش زمان متغیر برخلاف روش زمان ثابت، میزان ساعات اوج بار نیز در روزهای بحرانی متغیر است. نتایج تحلیل آماری چندین تجربه در کشور آمریکا نشان میدهد که در برخی موارد با روش زمان ثابت میزان تقاضای اوج بار تا ۱۳.۱ درصد و در روش زمان متغیر تا ۲۷ درصد کاهش یافته است.
روش تخفیف کاهش اوج بار
در این روش بر خلاف روشهای قبلی به جای جریمه یا افزایش قیمت برق، به مشترکینی که مقدار مصرف برق خود را در زمان اوج بار کاهش بدهند تخفیف قیمتی داده خواهد شد.
به عنوان مثال در ایالت آناهیم کشور آمریکا این روش مورد استفاده قرار گرفت. بایستی بدین نکته توجه شود که میزان تخفیف داده شده در برابر قیمت برق مشترکین پرمصرف قابل توجه بوده است.
استفاده از این روش در روزهای بحرانی منجر به کاهش ۱۲ درصد توان مصرفی در زمان اوج بار شد. در حال حاضر استفاده از این روش برای بخش خانگی توصیه نشده اما برای بخش‌های تجاری، کشاورزی و صنعتی توصیه میشود.
شکل زیر نمایی کلی از چهار روش یاد شده را نشان میدهد:
آسیب‌شناسی تعرفه فعلی برق خانگی در زمان اوج و کمباری
بررسی نظام تعرفه‌گذاری کنونی کشور نشان میدهد که علاوه بر پلکانی بودن تعرفههای برق خانگی، در مناطق عادی به مقدار ۴۵ تومان بر هر کیلووات ساعت مصرف در ساعات اوج بار به قبوض برق اضافه شده و به میزان ۲۲.۵ تومان بر هر کیلووات ساعت نیز در زمان کمباری به آنان تخفیف داده میشود. اعداد جریمه و تخفیف نیز برای مناطق گرمسیری ۱ و ۲ با ضرایب یک سوم و دو سوم محاسبه میشود.
از آنجایی که مقدار جریمه و تخفیف برای مشترکین یک اقلیم ثابت بوده اما مقدار تعرفههای برق در پله‌های مختلف مصرفی متفاوت است در نتیجه «نسبت قیمت زمان اوج به زمان کمباری» برای همه مشترکین یکسان نبوده و حتی مطابق شکل زیر با افزایش میزان مصرف، این نسبت کاهش پیدا میکند.
با توجه به نمودار بالا نسبت قیمت زمان اوج بار به زمان کمباری برای مشترکین کم‌مصرف در حدود چهار برابر و برای مشترکین پرمصرف کمتر از دو برابر است.
دلیل این روند کاهشی آن است که در حال حاضر بهای برق هر مشترک به صورت تصاعدی (پلکانی) با افزایش مصرف آن زیاد میشود ولی جریمۀ اوج بار و تخفیف کمباری به ازای هر کیلووات ساعت مصرف برق ثابت است.
به بیان دیگر میتوان گفت که در روش فعلی درصد جریمه اوج بار نسبت به کل بهای برق برای مشترکین پرمصرف بسیار کمتر از مشترکین پرمصرف است و در نتیجه مشترکین پرمصرف که معمولا سهم بیشتری از مصرف برق در زمان اوج بار دارند، انگیزه کمتری برای کاهش مصرف خود در زمان اوج بار پیدا میکنند.
همچنین بایستی به این نکته نیز توجه کرد که چون بیشتر مشترکین به مطلق جریمه منهای تحفیف (در زمان کمباری) در قبوض خود توجه دارند، اثر جریمه اوج بار بر نحوه مصرف این مشترکین در شرایط فعلی کمتر هم میشود.
بررسی ها نشان می دهد، در نظر گرفتن یک جریمۀ ثابت برای همه مشترکین پرمصرف و کم‌مصرف کاملا اشتباه و غیر موثر است. بایستی به هنگام قیمت‌گذاری به این نکته توجه داشت که غالب مشترکین کم‌مصرف در زمان اوج بار از حداقل وسایل ضروری استفاده میکنند و نبایستی انتظار داشت که میزان مصرف خود در زمان اوج بار را چندان کاهش دهند.
حال آنکه مشترکین پرمصرف میتوانند با اصلاح رفتار خود و اجتناب استفاده از وسائل غیرضروری (مانند کولر گازی، ماشین ظرفشویی، ماشین لباسشویی، خشک کن، سونا و غیره) در زمان اوج بار، توان مصرفی خود را در زمانهای حساس کاهش دهند و یا اینکه بهای واقعی برق خود را در زمان اوج بار پرداخت کنند.
در واقع میتوان گفت که مقدار جریمه یا تخفیف در مقایسه با قیمت برق مصرفی در مشترکین پرمصرف کمتر از مشترکین کم‌مصرف احساس میشود. به همین دلیل در مجموع به نظر می‌رسد که باحفظ نظام تعرفه‌گذاری موجود، مشترکین پرمصرف نه تنها بهای برق خود در زمان اوج بار را پرداخت نمی‌کنند بلکه انگیزه‌ای هم برای کاهش مصرف خود در زمان اوج بار را ندارند.
پینوشت:
[۱] گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی
[۲] Ahmad Faruqui ,Sanem Sergici, “Household response to dynamic pricing of electricity:,” 2010
