به گزارش مسیر اقتصاد زلزله ۷.۳ ریشتری شامگاه یک‌شنبه (۲۱ آبان ماه ۱۳۹۶) در استان کرمانشاه ۵۰۵ کشته و ۹۳۸۸ زخمی به‌جای گذاشت و سبب تخریب و آسیب دیدن بسیاری از واحدهای مسکونی شهری و روستایی در این استان شد.
در این گزارش که اولین گزارش فراجناحی زلزله کرمانشاه از منظر بحث مسکن است، پس از بیان مقدمه بحث در بخش اول، در بخش دوم به مسکن روستایی و میزان تخریب های آن پرداخته شده است؛ در بخش سوم وضعیت مسکن مهر در زلزله مورد بررسی قرار گرفته و در بخش چهارم، تسهیلات دولت در این زمینه بررسی شده است.
۱- مقدمه
در پي این رخداد بسياری از مناطق ايران و عراق تحت تأثیر قرار گرفتند و موارد متعددی از آسیب‌پذیری، خسارات و تخریب‌ها در اين مناطق ايجاد شد.
از نظر حس ارتعاشات، بسياري از شهرها در ايران و عراق اين پديده را لمس کرده‌اند كه از جمله مهم‌ترین مناطق در اين حوزه می‌توان به استان‌های خوزستان، تهران، قم، گيلان، آذربايجان شرقی، آذربايجان غربی، لرستان، همدان، زنجان، كردستان، ايلام و اصفهان اشاره نمود.
همچنين در كشور عراق نيز بسياري از شهرها ازجمله كربلا، نجف و بغداد اين پديده را حس کرده‌اند؛ این زلزله در استان کرمانشاه به ۹ شهرستان و ۱۹۰۰ روستا خسارت وارده کرده است که طبق شنیده‌ها روستای کوئیک بیش‌ترین خسارات را به خود دیده است.
خسارت به ۳۰ هزار و ۵۰۰ واحد مسکونی در کرمانشاه
در همین خصوص عزیز الله مهدیان چهارشنبه ۲۴ آبان ۱۳۹۶ با بیان اینکه تأمین اعتبار ۱۰۰۰ میلیارد تومانی از سوی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام به‌منظور بهسازی و بازسازی مناطق زلزله‌زده اعلام‌شده، گفت: در زلزله کرمانشاه حدود ۱۵ هزار و ۵۰۰ واحد مسکونی ۱۰۰ درصد تخریب شدند که از این تعداد ۱۱ هزار واحد جزو واحدهای روستایی هستند و ۴ هزار و ۵۰۰ واحد نیز واحدهای شهری هستند.
معاون امور بازسازی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ادامه داد: حدود ۱۵ هزار واحد نیز جزو واحدهایی هستند که خسارات کلی دیده‌اند اما قابل تعمیر هستند و مجموعاً در زلزله اخیر ۳۰ هزار و ۵۰۰ واحد تخریب‌شده است.
همچنین فرهاد فقیهی معاون بازسازی مسکن روستایی بنیاد مسکن استان کرمانشاه سه‌شنبه ۲۳ آبان گفت: بر اساس برآوردی که داشتیم حدود ۱۴ تا ۱۵ هزار واحد مسکن روستایی استان در زلزله اخیر از خسارت جزئی تا صد درصدی دچار مشکل شدند که این تعداد معادل بیش از ۱۰ درصد واحدهای روستایی بالای ۲۰ خانوار استان است.
۲- مسکن روستایی
بخش قابل توجهی از واحدهای مسکونی تخریب شده، واحدهای روستایی هستند که بررسی آنها می تواند اقدامات لازم کشور جهت پیش گیری از وقایع آینده را مشخص نماید.
مسکن های روستایی مقاوم سازی شده کمتر آسیب را دیدند
فقیهی با بیان اینکه واحدهای آسیب‌دیده در زلزله واحدهایی بودند که مقاوم‌سازی نشده بودند، گفت: متأسفانه ۷۰ درصد واحدهای روستایی استان مقاوم‌سازی نشده و تمام واحدهای خسارت‌دیده از همین واحدها هستند.
در همین خصوص وزیر راه و شهرسازی سه‌شنبه ۳۰ آبان ۹۶ با بیان اینکه واحدهای روستایی مقاوم سازی شده در زلزله‌های مختلف مقاومت کرده‌اند، گفت: شاهد بودیم که در زلزله کرمانشاه واحدهای روستایی مقاوم‌سازی شده خسارات کمتری داشتند.
وی تصریح کرد: سالانه بهسازی و مقاوم‌سازی ۲۰۰ هزار واحد مسکن روستایی در دستور کار قرار دارد و باید از این موقعیت استفاده کنیم و در جهت مقاوم‌سازی خانه‌های خود اقدام کنیم.
همچنین سهرابی مدیرکل مسکن روستایی بنیاد مسکن گفت: از سال ۱۳۸۴ به بعد یک‌میلیون و ۶۱۰ هزار واحد مسکونی روستایی مقاوم‌سازی شدند. به‌موازات این موضوع حدود ۳۵۰ هزار واحد هم در حوادث بازسازی شدند. یعنی در حال حاضر تقریباً ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار واحد مقاوم داریم که اگر حادثه‌ای اتفاق بیفتد خیالمان راحت است این واحدها حداقل آسیب را خواهند داشت.
وی با بیان اینکه خوشبختانه در حوادث سال‌های اخیر آسیب واحدهای نوسازی شده مسکن روستایی بسیار پایین بوده و خیلی کم اتفاق افتاده که واحدها آسیب جدی ببینند گفت: همان‌طور که می‌دانید شدت زلزله ۷.۳ ریشتر بود؛ با این وجود واحدهایی که بنیاد مسکن بازسازی کرده بود در حد ریختن گچ یا ترک جزئی، خسارت دیدند و هیچ آسیب و تلفات انسانی در واحدهایی که بهسازی در آنها انجام‌شده به ما گزارش نشده است[۱].
گفتنی است در استان کرمانشاه ۱۴۲ هزار واحد مسکونی روستایی وجود دارد که از این تعداد بیش از ۱۲۷ هزار واحد مربوط به روستاهای بالای ۲۰ خانوار است.
با توجه به آمار بنیاد مسکن استان کرمانشاه از سال ۱۳۸۴ تاکنون حدود ۳۸ هزار واحد روستایی بالای ۲۰ خانوار در استان مقاوم‌سازی شده بود.
در کلیپ زیر مسکن روستایی مقاوم سازی شده که توانسته در مقابل زلزله از خود مقاومت نشان دهد، نمایش داده شده است: [۲]
در عکس زیر نیز واحدهای روستایی غیرمقاوم مشاهده می شود: [۳]
بهره‌برداری ۲۵ هزار واحد مسکن روستایی از ابتدای سال تاکنون
گفتنی است در قانون برنامه ششم توسعه، تسهیلات ارزان‌قیمت برای ساخت سالانه ۲۰۰ هزار مسکن روستایی به میزان ۱۸ تا ۲۰ میلیون تومان برای هر واحد در نظر گرفته شد؛ پرداخت این تسهیلات در مناطق مرزی ۲۰ میلیون تومان و برای سایر مناطق روستایی ۱۸ میلیون تومان در نظر گرفته‌شده و بازگشت آن با سود ۵ درصد و در اقساط ۱۲ ساله خواهد بود.
بر این اساس سالانه برای مقاوم‌سازی واحدهای مسکونی روستایی در کشور حداکثر ۴ هزار میلیارد تومان منابع لازم است؛ به‌منظور تسهیل در روند پرداخت تسهیلات، ضمانت زنجیره‌ای پیش‌بینی‌شده است به‌نحوی‌که هر سه متقاضی ضامن یکدیگر می‌شوند و هرکدام یک فقره وام دریافت می‌کنند.
اما باوجود قانون صریح در این مورد، در سال‌های اخیر مقاوم‌سازی مسکن‌های روستایی باقدرت صورت نمی‌گیرد و طبق آماری که محمدرضا سهرابی مدیرکل دفتر مسکن روستایی بنیاد مسکن در ۲۵ آبان ارائه کرد، در سال جاری حدود ۱۰۰ هزار واحد تاکنون ابلاغ و ۵ هزار واحد از این سهمیه انعقاد قرارداد شده، همچنین ۲۵ هزار واحد از آن از ابتدای سال به بهره‌برداری رسیده است.
این آمار نشان می دهد که قانون مذکور طی ۸ ماه ابتدای سال جاری کمتر از ۱۵ درصد اجرا شده است.
لازم به ذکر است که طبق آمار بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، در کشور ۵ میلیون و ۳۷۱ هزار واحد روستایی وجود دارد که تنها ۲.۱ میلیون واحد مسکن روستایی از این تعداد به‌صورت مقاوم هستند و مابقی حدود ۳.۲ میلیون واحد معادل ۶۱ درصد نیاز به بهسازی و نوسازی دارد.
۳- مسکن مهر
یکی از مباحث مهمی که پس از زلزله در قالب ادعا مطرح شد، تخریب گسترده واحدهای مسکن مهر بود؛ این درحالی بود که بعضی این ادعا را خلاف واقع می دانستند. در این قسمت این مسئله مورد بررسی قرار گرفته است.
ریزش دیوارهای پروژه ۵۷۶ واحدی مسکن مهر شهید شیرودی در سرپل ذهاب
عبدالرضا غفوری مدیر مسکن و ساختمان اداره راه و شهرسازی کرمانشاه سه‌شنبه ۲۳ آبان در رابطه با وضعیت مسکن مهر پس از زلزله گفت: بر اساس مشاهدات و تصاویر، سقف هیچ خانه‌ای از پروژه‌های مسکن مهر پایین نیامده است.
وی تصریح کرد: به دلیل زلزله دیوارهای کناری واحدهای مسکن مهر فروریخته است و در حضور رییس‌جمهوری مردم وسایل خود را از واحدهای مسکن مهر خارج کرده‌اند.
علم مهندسی در مسکن مهر جان انسان ها را نجات داد
مدیر مسکن و ساختمان اداره راه و شهرسازی کرمانشاه افزود: نمی‌خواهیم از طرح مسکن مهر و کیفیت ساخت‌وساز در آن حمایت کنیم، اما تنها ۲ نفر فوتی در داخل و خارج محل‌های مسکن مهر سرپل ذهاب داشته‌ایم.
سید احمد خادمیان مشاور قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی در مسکن مهر نیز ۲۵ آبان گفت: در بازدیدی که هم‌زمان با قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی در مسکن مهر و نمایندگان مجلس و کمیسیون عمران از شهر سرپل ذهاب داشتیم، متوجه شدیم که پروژه ۵۷۶ واحدی مسکن مهر شهید شیرودی در سرپل ذهاب آسیب‌دیده بود و دیوارهای بیرونی آن ریزش کرده بود.
وی افزود: ما مستندسازی کردیم و عکس و فیلم تهیه شد، آنچه مهم بود این بود که ساختمان‌ها بر اساس آئین‌نامه ۲۸۰۰ طراحی و ساخته‌شده بود، پس علم مهندسی توانسته بود جان انسان‌ها را نجات دهد.
خادمیان ادامه داد: آئین‌نامه ۲۸۰۰ می‌گوید ساختمان‌ها باید طوری ساخته شود که در هنگام زلزله جان انسان‌ها حفظ شود که در اینجا ستون‌ها و سقف کاملاً مقاوم و استوار مانده بود.
به گفته وی، ۲۰۰ واحد مسکن مهر هم در شمال شهر سرپل ذهاب بود که آسیب جدی ندیده بود و ترک‌های جزئی ایجادشده بود.
لازم به ذکر است طبق آیین‌نامه ۲۸۰۰ برای ساختمان‌های با اهمیت متوسط، ساختمان نباید آسیب عمده سازه‌ای و غیر سازه‌ای ببیند و تلفات جانی ایجاد کند؛ در تصاویر منتشرشده از مسکن‌های مهر روشن است که آسیب عمده سازه‌ای مشاهده نمی‌شود ولی آسیب‌های غیر سازه‌ای (دیوار، نما و …) بیش‌ازحد انتظار است که احتمالاً اشکال در سیستم اجرا و نظارت بوده است و پیمانکاران مهار مناسبی را برای اتصال بین دیوارها و ساختمان ایجاد نکرده‌اند.
مسکن مهر از تلفات زیاد جلوگیری کرد
مشاور قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی در مسکن مهر ادامه داد: ما ساختمان‌های غیر از مسکن مهر را که دقیقاً در کنار مسکن مهر قرار داشتند را بازدید کردیم که کاملاً تخریب و با خاک یکسان شده بود و از آنها نیز عکس و فیلم گرفتیم، پس این نشان می‌داد که مسکن مهر توانسته از تلفات زیاد جلوگیری کند.
وی گفت: شاید اگر این ۵۷۶ خانوار در واحدهای غیر مسکن مهر ساکن بودند، اکنون شاهد فاجعه بزرگ‌تری بودیم.
خادمیان در خصوص علت ریزش دیوارهای مسکن مهر گفت: علت ریزش دیوارها را باید کارشناسان خبره بررسی و اعلام کنند، اما برآورد اولیه این است که وقتی محاسبات یک سازه را انجام می‌دهند، سقف و ستون باید در برابر ۸ ریشتر زلزله استقامت داشته باشد که ساختمان‌های مسکن مهر محکم و استوار ایستاده‌اند.
وی ادامه داد: برخی از ساکنین مسکن مهر بعد از زلزله به‌راحتی در ساختمان‌های ۶ طبقه روی پیلوت حرکت می‌کردند و اثاثیه خود را به پایین منتقل می‌کردند که این حالت دقیقاً بر اساس مفاد آئین‌نامه ۲۸۰۰ زلزله است.
به گفته وی، در کوچه‌های سرپل ذهاب ساختمان‌ها کاملاً تخریب‌شده بود.
وی افزود: فقط در مسکن مهر اسلام‌آباد ۲ بلوک که تحویل داده نشده بود آسیب جدی دیده بودند[۴].
آمار فوتی در مسکن مهر کرمانشاه ۲ نفر است
در خبری که در تاریخ ۲۷ آبان توسط ایلنا منتشر شد، مجتبی نیک کردار معاون عمرانی استاندار کرمانشاه اظهار داشت: دو ساختمان مسکن مهر خود مالک در سرپل ذهاب به‌طور کامل فروریخت و ۱۰۰ نفر از هم‌وطنان جان خود را از دست دادند[۵].
این خبر در حالی انتشار یافت که احمد اصغری مهرآبادی قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی در طرح مسکن مهر شنبه ۲۷ آبان در خصوص پروژه مسکن مهر شهرستان زلزله‌زده سرپل ذهاب در استان کرمانشاه بیان کرد: من به همراه نمایندگان محترم و رئیس کمیسیون عمران ۲ روز گذشته در محل حضور یافته و ضمن بازدید از پروژه‌ها و استماع توضیحات زلزله‌زدگان در جریان آخرین وضعیت واحدهای مستقر در این منطقه قرار گرفتم.
وی افزود: در شهرستان سرپل ذهاب ۲ پروژه ۲۰۰ واحدی و ۵۷۶ واحدی توسط تعاونی‌های مسکن احداث‌شده که پروژه اول هیچ‌گونه آسیبی ندیده و پروژه دوم که دارای ۲۴ بلوک بوده نیز از نظر سازه‌ای سالم و حتی یک سقف نیز از کل پروژه فرونریخته است، این در حالی است که دیوارهای جانبی آن بلوک‌ها به‌خصوص در طبقات پایین با توجه به‌شدت زلزله ۷.۳ ریشتری تخریب‌شده است.
وی در ادامه اضافه کرد: با این اوصاف تأکید می‌شود همه بلوک‌های مسکن مهر ایستایی خود را حفظ کرده و کاملاً پابرجا هستند که خوشبختانه همین امر موجب کاهش چشمگیر تلفات و خسارت جانی نسبت به ساختمان‌های اطراف (که متأسفانه تعداد زیادی از آنها ۱۰۰ درصد تخریب و با خاک یکسان شده‌اند)، شده است[۶].
قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی در طرح مسکن مهر با اشاره به این مطلب که برخی، تعداد کشته‌شدگان در سایت مسکن مهر را بیشتر از این رقم اعلان کرده‌اند، گفت: این مسئله به‌هیچ‌وجه صحت نداشته و به نظر می‌رسد اظهارات این افراد تحت تأثیر برخی از اخبار کذب منتشرشده، بوده است.
در کلیپ های زیر توضیحات دو شهروند درباره میزان تخریب مسکن های مهر و مسکن‌های شخصی که در کنار مسکن مهر بودند ارائه شده است: [۸]
صحبت های معاون اول رئیس جمهور بلافاصله پس از زلزله کرمانشاه
این سخنان در حالی مطرح می‌شود که جهانگیری معاون اول رییس‌جمهور، فردای روز زلزله گفته بود: بیشتر خانه‌های تخریب‌شده در زلزله شب گذشته متعلق به ساختمان‌های مسکن مهر بوده است و از وزیر راه و شهرسازی خواست تا با دقت این موضوع که چرا خانه‌های نوساز تا این حد آسیب‌پذیر بوده‌اند را بررسی کند.
این صحبت منجر شد که نیکزاد وزیر راه و شهرسازی سابق طی بیانیه‌ای به اظهارات معاون اول رییس‌جمهوری پاسخ دهد؛ وی در قسمتی از این بیانیه خود گفت: اینکه معاون اول محترم رییس‌جمهور برخلاف واقعیت اعلام نماید که اکثر خانه‌های تخریب‌شده مربوط به مسکن مهر است بسیار تأسف‌آور و پرداختن به اغراض سیاسی در چنین شرایط بحرانی دور از شأن مقامات عالی‌رتبه کشور است. در اولین ساعات وقوع زلزله بدون حضور میدانی چطور فردی به این نکته کارشناسی رسیده است؟ جای بسی تعجب و حیرت است.
وی افزود: بر اساس آمارهای صحیح و دقیق هیچ موردی از تخریب سازه ساختمان‌های مسکن مهر در این زلزله ارائه نگردیده است و تنها در مواردی تخریب دیوارهای جانبی و دیوارهای داخلی تعدادی از ساختمان‌ها که (توسط شرکت تعاونی مشاغل آزاد احداث گردیده) گزارش گردیده است که در جای خود لازم است بررسی و علت‌یابی گردد.
نیکزاد خاطرنشان کرد: آیا اگر ۸۸۸۴۰ واحد مسکن مهر شهری و روستایی ساخته نمی‌شد و مردم در ساختمان غیر مسکن مهر و غیر مقاوم اسکان می‌یافتند ویرانی آن مسکن‌ها فاجعه‌ای مصیبت‌بار برای مردم به وجود نمی‌آورد؟ [۷]
۴- تسهیلات در نظر گرفته شده برای زلزله زدگان
بر اساس مصوبه هیئت دولت با پیشنهاد سازمان برنامه‌وبودجه، قرار شده است که ۵ میلیون تومان کمک بلاعوض و ۲۵ میلیون تومان وام برای ۱۱ هزار مسکن روستایی پرداخت شود و ۶ میلیون تومان کمک بلاعوض و ۳۵ میلیون وام برای ۴ هزار ۵۰۰ مسکن شهری در نظر گرفته شود.
ابلاغ به رییس‌کل بانک مرکزی
در همین خصوص نوبخت سخنگوی دولت چهارشنبه ۲۴ آبان گفت: همه بانک‌ها موظف شدند بر اساس دستورالعمل بانک مرکزی همکاری کنند و به رییس‌کل بانک مرکزی نیز این مسئله ابلاغ‌شده است.
وی اضافه کرد: در مصوبه هیئت‌وزیران درباره بدهکاران بانکی در مناطق زلزله‌زده نیز مشخص شد که دو سال بدهی‌ها امهال شود و تسریع شد که برای پرداخت وام جدید وام قبلی مدنظر نباشد.
وی تأکید کرد: افزون بر این، ابلاغ دولت و اعلام آمادگی بانک مرکزی بر این مبنا استوارشده که سخت‌گیری‌های قبلی اعمال نشود تا مشکلات برطرف شود.
زمان بازپرداخت تسهیلات
نوبخت گفت: زمان بازپرداخت تسهیلات ۱۵ ساله و ۳ سال هم‌دوره مشارکت و ۱۲ سال هم‌دوره اقساط خواهد بود.
پینوشت:
[۱] خبرگزاری ایسنا کد خبر ۹۶۰۹۰۳۰۱۲۲۰
[۲] عیارآنلاین
[۳] مركز تحقيقات راه ، مسكن و شهرسازی
[۴] خبرگزاری فارس کد خبر ۱۳۹۶۰۸۲۵۰۰۰۹۲۲
[۵] خبرگزاری ایلنا کد خبر ۵۶۰۱۰۴
[۶] خبرگزاری وزارت راه و شهرسازی کد خبر ۴۵۹۹۴
[۷] خبرگزاری تسنیم کد خبر ۱۵۷۴۷۴۴
[۸] دکتر سلام
