مسیر اقتصاد/ ایجاد بانک توسعه جمهوری اسلامی ایران، مطابق تکلیف قانون برنامه هفتم پیشرفت، مستلزم توجه همزمان به مأموریتها و ابزارهای مالی این نهاد است. یکی از مهمترین پرسشها در طراحی بانک توسعه، نحوه تجهیز منابع مالی پایدار برای تأمین مالی طرحهای کلان توسعهای است. تجربه داخلی نشان میدهد اتکای صرف به منابع بودجهای، منابع سپرده و یا خطوط اعتباری کوتاهمدت، نهتنها پایدار نیست، بلکه استقلال و کارآمدی نهادهای توسعهای را نیز تضعیف میکند. در این چارچوب، انتشار اوراق توسعه بهعنوان یکی از مهمترین ابزارهای تأمین مالی بانکهای توسعهای در جهان، اهمیت ویژهای مییابد.
اوراق توسعه؛ ابزار اصلی تأمین مالی پایدار
بانکهای توسعهای موفق همواره بخش قابلتوجهی از منابع خود را از طریق انتشار اوراق بدهی بلندمدت تجهیز میکنند. این اوراق به بانک توسعه اجازه میدهد منابع مورد نیاز خود را مستقیماً از بازار سرمایه و با اتکا به اعتبار نهادی خود (و تضمین دولت) جذب کند. مزیت اصلی این روش آن است که بانک میتواند درباره حجم تجهیز منابع، زمانبندی انتشار و نحوه تخصیص منابع، اختیار بیشتری داشته باشد و وابستگی خود به بودجه دولت یا منابع سپرده کوتاهمدت را کاهش دهد.
در مقایسه با سایر ابزارها، اوراق توسعه بهدلیل سررسیدهای بلندمدت، تناسب بیشتری با ماهیت پروژههای زیرساختی و توسعهای دارند. این ویژگی باعث میشود ساختار بدهی بانک توسعه با جریانهای نقدی پروژهها همخوانی بیشتری داشته باشد و ریسکهای نقدینگی کاهش یابد.
چالش بازار اوراق در اقتصاد ایران
با وجود مزایای روشن اوراق توسعه، استفاده مؤثر از این ابزار در ایران با چالشهایی جدی مواجه است. بازار اوراق بلندمدت در کشور عمق کافی ندارد و بازار سرمایه نیز از نظر تنوع سرمایهگذاران و نقدشوندگی، محدودیتهایی ساختاری دارد. در چنین شرایطی، اتکا صرف به مکانیزمهای بازار برای انتشار اوراق توسعه، احتمالاً با شکست مواجه خواهد شد. تجربههای بینالمللی نشان میدهد که در مراحل اولیه شکلگیری بازار اوراق توسعهای، مداخله هدفمند سیاستگذار پولی و مالی اجتنابناپذیر است. بدون ایجاد مشوقهای کافی برای خریداران اوراق، بانک توسعه نمیتواند نقش محوری خود را در تأمین مالی بلندمدت ایفا کند.
تجربه چین؛ بازارسازی فعال با هدایت بانک مرکزی
بانک توسعه چین[۱] (که در سال ۱۹۹۴ تأسیس شده است) نمونهای برجسته از بانکی است که در آغاز مسیر، با معضل فقدان بازار اوراق بلندمدت و بازار سرمایه عمیق مواجه بود. در چنین شرایطی، سیاستگذاران چینی بهدرستی تشخیص دادند که انتظار شکلگیری خودجوش بازار اوراق توسعهای، انتظاری غیرواقعبینانه است. ازاینرو، در سالهای ابتدایی، انتشار اوراق بانک توسعه چین بهصورت سهمیهبندیشده و با دستور بانک مرکزی انجام شد و بانکهای تجاری موظف به خرید این اوراق بودند.
نکته مهم آن است که این رویکرد دستوری، نه بهعنوان یک راهحل دائمی، بلکه بهمثابه یک سیاستِ گذار طراحی شده بود. بانک مرکزی چین همزمان با حمایت دستوری، زیرساختهای بازارمحور را نیز فراهم کرد. تضمین نقدشوندگی اوراق در بازار بینبانکی، پذیرش آنها در عملیات بازار باز و تضمین بازخرید، از جمله اقداماتی بود که ریسک سرمایهگذاران را به حداقل رساند. در دوره گذار، اوراق قرضه بانک توسعه چین ضمن اینکه از طریق بازار قیمتگذاری و معامله میشد، همچنان از طریق سهمیهبندی و دستور بانک مرکزی مورد حمایت قرار میگرفت.[۲]
در نتیجه این سیاستها، اوراق بانک توسعه چین بهتدریج از یک ابزار دستوری به یک دارایی مالی معتبر تبدیل شد. امروز این اوراق بهعنوان اوراق معیار[۳] در بازار بدهی چین شناخته میشود و نقش محوری در تأمین مالی پروژههای توسعهای این کشور دارد. این تجربه نشان میدهد که بازارمحوری، نتیجه سیاستگذاری فعال است، نه جایگزین آن.
الزامات سیاستی انتشار اوراق توسعه برای ایران
تجربه چین نشان میدهد که شکلگیری بازار اوراق توسعهای نیازمند ترکیبی از الزامات قانونی و مشوقهای اقتصادی است. الزام بانکها و نهادهای مالی به خرید بخشی از اوراق توسعه، میتواند در مراحل اولیه به ایجاد تقاضای پایدار کمک کند. در کنار آن، اقداماتی مانند پذیرش این اوراق در عملیات بازار باز، مستثنی شدن از برخی محدودیتهای نظارتی مانند کنترل ترازنامه، تضمین دولت بهعنوان رکن ضامن بازپرداخت اوراق و قابلیت توثیق و معاملهپذیری، جذابیت این ابزار را برای سرمایهگذاران افزایش میدهد.
انتشار اوراق توسعه میتواند نقش مؤثری در تأمین مالی بانک توسعه جمهوری اسلامی ایران داشته باشد؛ ابزاری که ضمن تأمین منابع پایدار، استقلال عملیاتی و انضباط مالی این نهاد را تقویت میکند. تجربه بانک توسعه چین نشان میدهد که موفقیت در این مسیر، مستلزم یک دوره گذار هوشمندانه و حمایت هدفمند بانک مرکزی است. اگر این مسیر بهدرستی طراحی شود، بازار اوراق توسعهای میتواند به یکی از ارکان اصلی نظام تأمین مالی بلندمدت کشور تبدیل شود و نقش بانک توسعه را در پیشبرد طرحهای کلان توسعهای تثبیت کند.
پانویس:
[۱] CDB
[۲] Chen, M. (2020). State actors, market games: Credit guarantees and the survival of small and medium enterprises in China. Socio-Economic Review, 18(3), 681–۷۰۶. https://doi.org/10.1093/ser/mwy038
[۳] benchmark
انتهای پیام/ پول و بانک
