به گزارش مسیر اقتصاد با اعلام نرخ کرایه ناوگان حمل و نقل عمومی در ایام اربعین، کرایه اتوبوس در مسیرهای اربعینی به میزان ۱۰۰ درصد افزایش یافت. این موضوع سبب شد که هزینه نسبی سفر با اتوبوس، از تاکسی‌های اینترنتی پیشی بگیرد.
به طور مثال کرایه اتوبوس ویژه ۲۵ صندلی، اتوبوس تک صندلی ۳۲ نفره و اتوبوس ۴۴ صندلی در مسیر تهران-مهران به ترتیب ۹۵۰، ۷۳۰ و ۵۶۵ هزار تومان تعیین شده است. بدین ترتیب هزینه حمل ۴ مسافر در این سه نوع اتوبوس به ترتیب ۳.۸ ، ۲.۹۲ و ۲.۲۶ میلیون تومان است. این در حالی است که در مسیرهای فوق می‌توان با قیمت‌های ۲.۵ تا ۳.۲ میلیون تومان به وسیله تاکسی‌های اینترنتی سفر کرد.
این مسئله به وضوح نشان‌دهنده ناکارآمدی سیاست‌ها و مدیریت بخش حمل و نقل است؛ چرا که از طرفی اتوبوس وسیله نقلیه‌ای بهره‌ورتر از تاکسی سواری بوده و هزینه‌های آن به ازای هر مسافر کمتر است. از طرف دیگر نیز معمولا اقبال مسافران به تاکسی‌ها به علت چابکی و سرعت بالاتر آن نسبت به اتوبوس، بیشتر است. بنابراین در شرایط طبیعی کرایه اتوبوس باید کمتر از کرایه تاکسی باشد.
این در حالی است که پیشی گرفتن کرایه اتوبوس از تاکسی، باعث تشدید شدآمد (ترافیک) خودرو در جاده‌ها شده و ایمنی سفر اربعین را کاهش می‌دهد.
استدلال نادرست سازمان راهداری در خصوص افزایش ۱۰۰ درصدی کرایه اتوبوس
سازمان راهداری علت تصمیم خود در افزایش دوبرابری کرایه‌ها را یکسرخالی بودن سفر اتوبوس‌ها در مسیرهای اربعینی عنوان می‌کند. اما این استدلال به سه دلیل نادرست است:
- در حالت عادی به طور میانگین در هر سفر ۲۵ درصد از ظرفیت اتوبوس‌ها خالی است و کرایه‌های کنونی طبعاً به گونه‌ای است که زیان این ۲۵ درصد ظرفیت خالی را جبران کند. پس در ایام اربعین نیز تا ۲۵ درصد خالی بودن ظرفیت در دو سفر رفت و برگشت، نباید افزایش کرایه در پی داشته باشد.
- سفرهای اربعینی تماماً یکسرخالی نیست؛ طبق آمارها ناوگان اربعین به طور میانگین در ۳۱ درصد مواقع، در مسیر بازگشت نیز مسافر دارند.
- ظرفیت ناوگان اربعین در جهت جریان غالب، ۱۰۰ درصد تکمیل است.
بر این اساس کرایه اتوبوس در مسیرهای اربعینی باید به طور میانگین تقریبا ۱۵ درصد افزایش پیدا کند. با این حال به علت کوتاه بودن بازه ایام اربعین و بالا بودن واریانس درآمد اتوبوس‌داران، نمی‌توان بر مبنای میانگین تصمیم گرفت؛ چرا که در این صورت برخی از اتوبوس‌داران زیان می‌کنند و در مقابل برخی دیگر سودی فراتر از میانگین خواهند داشت.
لزوم قیمت‌گذاری شناور کرایه‌ها بر اساس الگوی زمان و جهت سفر
با توجه به موارد گفته‌شده، تصمیم به افزایش کرایه‌ها به میزان میانگین، خطای بالایی دارد و عادلانه نیست. از همین رو ضرورت دارد کرایه‌ها بر اساس الگوی زمان و جهت جریان سفر مسافران و همچنین پیش‌بینی از میزان تکمیل ظرفیت ناوگان تعیین شود.
بدین ترتیب در ایامی که جریان سفر مطلقاً یکطرفه است و در مسیر بازگشت مسافری نیست، با توجه به میانگین ۷۵ درصدی پر بودن ظرفیت اتوبوس‌ها در شرایط عادی، کرایه رفت باید ۵۰ درصد افزایش یابد تا اتوبوس‌دار به سود معمول خود برسد. همچنین در ایامی که تعداد ورود و خروج مردم برابر است، نباید افزایش قیمتی در کرایه‌ها صورت گیرد. در سایر حالات میزان افزایش کرایه اتوبوس باید بر اساس میزان اشغال ظرفیت ناوگان در مجموع رفت و برگشت، تعیین شود که عددی بین ۰ تا ۵۰ درصد خواهد بود.
نقش قیمت‌گذاری شناور در هدایت مردم به سمت الگوی بهینه بهره‌وری ظرفیت ناوگان
علاوه بر مسئله عدالت، لازم است برای انتخاب زمان سفر توسط مسافران مطابق الگوی بهینه ظرفیت ناوگان ایجاد انگیزه کرد. الگوی بهینه ظرفیت ناوگان یعنی الگویی که در آن بیشترین همپوشانی میان ورود و خروج زائران اربعین از کشور وجود دارد؛ چرا که در این‌صورت به کمترین تعداد ناوگان احتیاج خواهد بود. این الگو در تصویر زیر نمایش داده شده است:
همانگونه که از نمودارهای فوق پیداست در صورت تحقق الگوی بهینه بهره‌وری ظرفیت ناوگان در سفر اربعین، نیاز به ناوگان حمل و نقل در مسیرهای اربعینی نسبت به زمان اوج سفرها، به میزان ۶۶ درصد کاهش پیدا خواهد کرد. این مسئله به‌ویژه در شرایط کنونی که کشور دچار کمبود اتوبوس بین شهری است حائز اهمیت است.
بنابراین توصیه می‌شود با وزن دهی به افزایش قیمت در زمان‌های اوج سفر و عدم افزایش در جهت‌های عکس جریان غالب، رفتار مردم را در راستای انتخاب زمان سفر مطابق با الگوی بهینه ظرفیت ناوگان حمل و نقل تنظیم کرد.
انتهای پیام/حمل و نقل
