مسیر اقتصاد/ گذار به استفاده از پول‌های ملی در مبادلات تجاری و اقتصادی و نپذیرفتن سلطه دلار آمریکا در تجارت بین المللی در پهنه‌های وسیع آسیای مدرن رواج بیشتری یافته است. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که چه عاملی به این روند کمک کرد و چرا دلارزدایی برای اقتصادهای ملی جذاب است؟
موج اتحاد آسیایی علیه دلار آمریکایی
در گذشته، تسویه حساب‌های غیر دلاری از این قاعده مستثنی بود، اما امروزه این روند در سطح بین‌المللی گسترش یافته است. روسیه در دهه گذشته توجه بسیاری به گسترش تجارت با ارزهای ملی کرد. در مورد سایر کشورها نیز دلارزدایی به طور فعال توسط چین و جمهوری اسلامی ایران ترویج شد. اخیراً هند نیز چنین سیاستی را برای خود برگزیده است. در حال حاضر، روسیه به تسویه حساب با ارزهای ملی در مبادلات بین چین، هند و ایران روی آورده است. همچنین، می‌توان به همکاری روسیه و ویتنام از نظر بزرگترین مبادلات تجاری غیر دلاری در حال توسعه اشاره کرد.
با در نظر گرفتن کل آسیا، تسویه حساب‌های غیر دلاری به ارزهای ملی و شریک (روپیه هند یا یوان چین) با طرف‌های مقابل در حال بحث و مذاکره است یا کشورهایی مانند اندونزی، مالزی، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، پاکستان، میانمار، بنگلادش، سریلانکا، عمان آن را اعمال می‌کنند. همچنین، یوآن برای مدت طولانی توسط کره شمالی مورد استفاده قرار گرفته است.
در این میان، نهادهای چندجانبه غیرغربی نیز در تلاش هستند تا استفاده از دلار را کنار بگذارند. بنابراین، در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، حدود ۸۰ درصد از کل مبادلات تجاری و اقتصادی به روبل انجام می‌شود. سهم دلار در عملیات صادرات و واردات بریکس به طور مداوم در حال کاهش است. بانک توسعه جدید بریکس (NDB) از ارائه وام به ارزهای ملی و انتشار اوراق بهادار غیر دلاری خبر داده است. سازمان همکاری شانگهای در حال اجرای نقشه راهی برای افزایش تدریجی سهم ارزهای ملی در تسویه حساب‌های متقابل است. کشورهای عضو اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا (آسه آن) کار بر روی گسترش تسویه حساب‌ها به ارزهای ملی را آغاز و در نشست سال ۲۰۲۳ خود توافق نامه‌ای را در این باره امضا کردند.
دلایل ترغیب کشورها به کاربرد ارزهای ملی در مقابل دلار آمریکا
رویدادهای ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته به درهم شکستن هژمونی ناموجه دلار آمریکا در اقتصاد جهانی کمک کرده است. در ابتدا، بسیاری از اقتصادهای ملی از بحران مالی جهانی سال ۲۰۰۸ و پیامدهای آن آسیب دیدند. سپس ایالات متحده به عنوان اهرم سرکوبگرانه خود علیه همه کشورهای معترض به هژمونی ایالات متحده و رهبری یک سیاست خارجی مستقل، بارها به اعمال تحریم‌های اقتصادی پرداخت. در این راستا، نه تنها روسیه، چین، ایران و سایر کشورهای جهان مورد حمله قرار گرفتند، بلکه کشورهایی هم که بر اساس منافع ملی خود با آن‌ها همکاری کردند و می‌کنند تحت تحریم قرار گرفتند.
یکی دیگر از رویدادهای سال‌های اخیر که نظم جهانی دلار را متزلزل کرده است، جنگ تجاری بین آمریکا و چین بوده است. این امر به طور غیرمنتظره‌ای کل منطقه آسیا و اقیانوسیه را تحت تاثیر قرار داده است. بسیاری از کشورها از سوی غرب به حامیان برخی و مخالفان برخی دیگر تقسیم شدند و این امر دولت‌ها را مجبور کرد در تماس‌های خود با جهان خارج به دنبال تعادل باشند.
گسترش نفوذ پولی و اقتصادی ایالات متحده به طور سنتی همواره از نظر نظامی تقویت شده است. در این راستا، فشار محسوسی به طور منظم بر کشورهای آسیایی وارد می‌شود و در برخی موارد نیروی دریایی آمریکا به طور مداوم در آب‌های اقیانوس هند و اقیانوس آرام حضور دارد. همچنین شبکه‌ای از ائتلاف‌های نظامی وجود دارد و شبکه‌های جدیدی در حال شکل‌گیری هستند. در نتیجه، شرایطی ایجاد شده که از یک سو هیچ یک از کشورهای منطقه نمی‌خواهند به خاطر درگیری دیگران متضرر شوند، اما از سوی دیگر می‌دانند که هدف تحریم‌ها و اقدامات سرکوبگرانه قرار خواهند گرفت.
نتایج مثبت دلارزدایی در کشورهای بزرگ آسیایی
بدون تردید، دولت‌ها به تقویت پول خود در سیاست اقتصادی و روابط خارجی خود نیاز دارند، اما غلبه دلار به قدری در تجارت و تعاملات اقتصادی جهانی ریشه دوانده که بسیاری از کشورها ترجیح می‌دهند به سمت دلارزدایی تدریجی و گاهی با احتیاط حرکت کنند. در چین، روند دلارزدایی در درجه اول به عنوان فرصتی برای گسترش یوان در صحنه جهانی به عنوان یک ارز ذخیره تلقی می‌شود. اقتصاددانان چینی می‌خواهند آن را به عنوان یکی از سه ارز جهانی، هم‌تراز با دلار و یورو معرفی و خاطرنشان می‌کنند که خود ایالات متحده با استفاده گسترده از تحریم‌ها، سایر کشورها را مجبور به یافتن ارزهای جایگزین می‌کند.
هند به عدم تعادل و خطرات ناشی از تسلط دلار در سیستم مالی جهانی اشاره و تنوع بخشی به بازار ارز را از نظر عینی ضروری تلقی می‌کند. در این راستا، دولت هند بین‌المللی شدن پول ملی خود را به عنوان یکی از اهداف سیاست‌های اقتصادی در سال‌های آینده معرفی کرده است. این امر نه تنها باید به نفع روابط اقتصادی خارجی باشد، بلکه باید به عنوان جایگزینی برای شرکای هند عمل کند که به دلایلی در تجارت دلار با مشکلاتی روبرو هستند.
در ایران نیز دلارزدایی از اهداف راهبردی سیاست مالی است. تهران آخرین تجربه از کابرد دلار به عنوان سلاح توسط آمریکا و متحدانش است. ضمناً این کشور توانسته نه تنها سیستم تجارت خارجی خود را در میان تحریم‌های غرب به طور موثر سامان دهد، بلکه فعالیت‌های بانک مرکزی آن تمام تلاش خود را برای حفظ منافع ملی و توسعه اقتصاد ایران به کار گرفته است.
بر اساس اعلام مدیران ارشد بانک اندونزی، تسویه با ارزهای ملی به ثبات اقتصاد کلان و رهایی از وابستگی به دلار کمک می‌کند. علاوه بر این، آن‌ها هزینه‌های مبادله را کاهش می‌دهند، به مدیریت موثرتر معاملات و توسعه تجارت و بازارهای ارز کشورهای طرف مقابل کمک می‌کنند. بانک مرکزی امارات نیز به فرصت‌های بزرگ ایجاد شده در تجارت، رشد سرمایه‌گذاری و بخش مالی با گذار به ارزهای ملی اشاره می‌کند.
در مجموع، امروزه روند دلارزدایی یک واقعیت عینی جدید از همکاری بین‌المللی است. استفاده از ارزهای مختلف در تجارت جهانی مانند یک رویکرد چندبردار در سیاست خارجی است، زیرا رقابت اقتصادی عادی را بین دولت‌ها شکل می‌دهد و آن‌ها را تشویق به تقویت ارزهای ملی می‌کند. هر چه کشورها به تسویه حساب با ارزهای ملی روی بیاورند و از هژمونی پول ایالات متحده که برای چندین دهه بر آن‌ها تحمیل شده حمایت نکنند، محیط اقتصادی بین‌المللی سالم‌تر و کنترل بر فرآیندهای اقتصادی برای دولت‌ها تسهیل می‌شود.
منبع: نئو ژورنال
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
