به گزارش مسیر اقتصاد (مسیر اقتصاد)، این روزها افزایش بی سابقه مصرف برق از یک سو و رکورد شکنی مصرف بنزین و گازوئیل از سوی دیگر این سوال را به اذهان متبادر می کند که علت اصلی افسار گسیختگی مصرف انرژی در کشور چیست؟
این مسئله در مورد مصرف آب هم صادق است. در حقیقت کشور ما جزو پر مصرف ترین کشورهای دنیا در زمینه منابع آب و انرژی است.
ارزان بودن انرژی، دلیل مصرف بی رویه
یکی از پاسخ هایی که به این سوال داده می شود، ارزان بودن انرژی در کشور است. به عنوان مثال ایران در میان تمام کشورهای دنیا هفتمین بنزین ارزان را دارد. قیمت هر لیتر بنزین در ایران در حالی بر اساس دلار آمریکا ۳۶ سنت است که میانگین قیمت بنزین در دنیا حدود ۱ دلار برای هر لیتر است. در مورد گازوئیل نیز ایران رتبه اول را در میان ارزان ترین کشورها دارد.
پایین بودن قیمت انرژی در کشور در مقایسه با قیمت های جهانی آن در حالی است که قیمت ارز نیز در کشور کنترل شده و غیرواقعی و پائین تر از حد معمول است؛ چنانچه نرخ ارز در کشور واقعی شود، قیمت انرژی در کشور نسبت به قیمت جهانی، از سطح فعلی نیز ارزان‌تر خواهد شد.
سالانه ۸۰ هزار میلیارد تومان یارانه به مصرف بنزین و گازوئیل داده می شود
پیش تر یک مقام آگاه دولتی در گفتگو با مسیر اقتصاد اظهار کرده بود: طبق محاسبات دقیق انجام شده، قیمت تمام شده هر لیتر بنزین و گازوئیل برای دولت (با در نظر گرفتن مالیات و هزینه های حمل و توزیع و…) در حدود ۲۰۰۰ تومان است.
لذا با توجه به این قیمت ها و میزان مصرف حال حاضر بنزین و گازوئیل در کشور (۸۴ میلیون لیتر بنزین در روز و ۷۸ میلیون لیتر گازوئیل در روز)، می توان به سادگی محاسبه کرد که دولت روزانه ۲۲۰ میلیارد تومان و در سال بیش از ۸۰ هزار میلیارد تومان، یارانه برای مصرف بنزین و گازئیل پرداخت می کند! که با توجه به بودجه ۳۲۰ هزار میلیاردی سال ۹۶ این رقم نزدیک به یک چهارم از بودجه کشور را به خود اختصاص می دهد.
لازم به ذکر است که در این سیستم کسانی که پرمصرف تر هستند، بیشتر از این یارانه استفاده می کنند. یارانه ای که می توان از آن تحت عنوان «یارانه پنهان» نام برد.
واقعی کردن تعرفه انرژی، راهکار کنترل مصرف
راهکاری که در این زمینه می توان در نظر گرفت، واقعی کردن تعرفه ی انرژی در کشور است. از قضا قانون هدفمند کردن یارانه ها هم با این هدف تصویب و اجرا شد.
این قانون دو هدف اصلی را دنبال می کرد:
۱-عادلانه تر شدن توزیع یارانه ها
۲- کنترل مصرف انرژی
در ابتدای اجرای این قانون مصرف انرژی در کشور کاهش یافت، حجم یارانه های انرژی کمتر شد و وضعیت توزیع یارانه ها عادلانه تر گردید؛ اما ثابت نگه داشتن قیمت اسمی حامل های انرژی از سویی و افزایش چشمگیر نرخ ارز و کاهش ارزش ریال به دلیل تحرم ها از سوی دیگر، مجددا اختلاف قیمت فروش داخلی انرژی با قیمت های را افزایش داد.
این موضوع سبب شد مصرف حامل های انرژی و حجم یارانه های پرداختی دولت مجددا افزایش یابد و آثار هدفمند کردن یارانه ها تا حدی خنثی شود.
به عنوان مثال، پیش از هدفمندی یارانه ها قیمت واقعی بنزین معادل ۱ دلار یعنی ۱۰۰۰ تومان بود. دولت نیز بنا داشت تا قیمت بنزین را از ۱۰۰ تومان به این میزان افزایش دهد تا یارانه ای که دولت از این محل می پردازد را کاهش دهد.
با این وجود بعد از تحریم ها و افزایش قیمت ارز، قیمت واقعی بنزین معادل همان یک دلار اما به میزان ۳۰۰۰ تومان شد که باعث شد مجددا قیمت پرداختی مصرف کنندگان با قیمت واقعی فاصله بگیرد و یارانه اعطایی دولت مجددا افزایش یابد. در نتیجه آثار طرح هدفمندی از بین رفت.
اصلاح مدل تعرفه گذاری برای واقعی کردن قیمت انرژی و اجرای قانون هدفمندی یارانه
به اعتقاد کارشناسان، یکی از راهکارهای واقعی کردن قیمت انرژی، حذف یارانه‌ی پنهان انرژی مشترکین پرمصرف با استفاده از مدل تعرفه گذاری پلکانی افزایشی (IBT) است که می تواند به عنوان یک روش در قانون هدفمندکردن یارانه ها نیز مورد استفاده قرار بگیرد.
مدل پلکانی در شرایط فعلی با مدل IBT متفاوت است؛ در مدل فعلی اولا تعرفه ی تمامی پله ها کمتر از قیمت آزاد و عملا یارانه ای است و در نتیجه همچنان هرکس بیشتر انرژی مصرف کند، یارانه ی پنهان بیشتری می گیرد. ثانیا اختلاف تعرفه پله ها بسیار کم بوده و قیمت های پلکانی فعلی اثر ملموسی بر کاهش مصرف ندارند.
در مدل IBT قیمت پله های بالای مصرف افزایش یافته و در نتیجه یارانه پرمصرف ها حذف می شود؛ به طوری که پله های بالای مصرف اختلاف فاحشی در قیمت با پله های پایین دارد.
فواید استفاده از مدل IBT
استفاده از مدل پیشنهادی نسبت به وضع موجود چندین مزیت دارد:
۱- با استفاده از این مدل مشترکین پرمصرف به اصلاح رفتار خود ترغیب می شوند و شاخص شدت انرژی بهبود می یابد. در حالی که افزایش یکسان قیمت انرژی برای عموم مردم و یا حذف یارانه ی نقدی پردرآمدها، تاثیر مثبتی بر کنترل مصرف ندارد. در عین حال، آزادسازی قیمت برای افراد پرمصرف و در پله های بالای مصرف، زمینه را برای احیای اقتصاد در بخش انرژی کشور فراهم می کند.
۲- اجرای این مدل شاخص عدالت در توزیع یارانه ها را بهبود می دهد؛ چراکه با اجرای آن مصرف انرژی بیشتر با یارانه ی بیشتر همراه نخواهد بود. به علاوه چون در مدل IBT فقط پر مصرف ها که عموما پردرآمدترند مشمول افزیش قیمت محسوس می شوند، به عموم مردم و به ویژه قشر کم درآمد فشار وارد نمی شود.
۳- بهره گیری از این مدل، نارضایتی اجتماعی کمتری ایجاد میکند. چراکه الگوی مصرف به شیوه ای تعیین می شود که اکثریت مردم از افزایش قیمت مصون باشند و قیمت انرژی تنها برای اقلیت پرمصرف آزاد شود. اما در حال حاضر همه ی مردم مشمول افزایش قیمت می شوند و در نتیجه نارضایتی عمومی بیشتر است.
درآمد ۱۶ هزار میلیارد تومانی دولت از اجرای مدل
تمامی این مزایا در حالی به دست می آید که نه تنها درآمد دولت به طور کامل محقق می شود، بلکه حتی می تواند بیش از مراحل دوم و سوم اجرای قانون، افزایش درآمد داشته باشد.
محاسبات نشان می دهد دولت می تواند با بهره گیری از مدل IBT در مراحل بعدی اجرای قانون هدفمندی، بر اساس قیمت های نفت ۴۰ دلار تا ۱۰۰ دلار بر بشکه، از ۱۶ هزارتا ۲۸ هزار میلیارد تومان در سال افزایش درآمد داشته باشد.
