به گزارش مسیر اقتصاد کودتاهای سال ۲۰۲۰ میلادی در شش مستعمره سابق فرانسه در منطقه ساحل و غرب آفریقا شامل بورکینافاسو، چاد، گابن، گینه، مالی و نیجر، فرصت‌های جدیدی را برای ایران، روسیه و سایر رقبای غرب ایجاد کرده است. این کودتاها بیشتر به دلیل نارحتی مردم از استعمار نوین فرانسوی و غربی و همچنین حضور نیروهای خارج است. با روی کار آمدن حکومت‌های نظامی جدید، نفوذ فرانسه در ساحل و غرب آفریقا کاهش یافته است و پرسش‌های بسیاری پیرامون تحولات چشم‌انداز ژئوپلیتیکی این منطقه مطرح می‌شود.
تقویت نفوذ اقتصادی ایران در بورکینافاسو
ایران و دیگر مخالفان سلطه غرب، کودتاهای آفریقایی را فرصت ارزشمند ژئوپلیتیکی برای تقویت روابط با آفریقا و به طور گسترده‌تر، جنوب جهانی می‌دانند. همواره مقامات ایرانی بر مبارزه مشترک علیه امپریالیسم غربی تاکید دارد، بطورکه ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، در سفر اخیر خود به اوگاندا، زیمبابوه و کنیا، مقاومت کشورهای آفریقایی در برابر استعمار را نماد بیداری و هوشیاری آنها دانست. ایران روابط عمیق‌تری با دو کشور منطقه ساحل، بورکینافاسو و مالی، دارد که اهمیت آن پس از کودتاهای اخیر افزایش یافته است. در سال ۲۰۲۲، بورکینافاسو دو کودتا را تجربه و روابط آن با فرانسه را تیره کرد. در نهایت، مقامات بورکینافاسو به این نتیجه رسیدند که روسیه «معقول‌ترین» گزینه برای مشارکت در مبارزه با تروریسم است.
این کشور با نام «ولتای بالا» در سال ۱۹۶۰ استقلال یافت و در سال ۱۹۸۴ به بورکینافاسو تغییر نام داد. رهبر انقلابی آن، توماس سانکارا، اغلب به عنوان «چگورای آفریقایی» شناخته می‌شود. اکنون نیز تعهد دولت نظامی حاکم، به ایدئولوژی ضد امپریالیستی و پان آفریقایی در راستای موضع ضد غربی ایران است. الیویا روامبا، وزیر امور خارجه بورکینافاسو اخیرا به تهران سفر و با مقامات عالی رتبه ایران از جمله رئیسی دیدار کرد. رئیس جمهور ایران آمادگی تهران برای انتقال تجربیات و دستاوردهای خود به کشورهای دوست به ویژه آفریقا اعلام کرد. روامبا همچنین با اعلام تعهد کشورش به «تقویت همکاری‌های متقابل با ایران» خاطرنشان کرد: «کشورهای آفریقایی از جمله بورکینافاسو از مقاومت و ایستادگی انقلاب اسلامی در برابر استکبار و امپریالیسم الهام می‌گیرند. افزایش همکاری با ایران به عنوان کشور دوست و برادر، جزو «اولویت اصلی» کشور است.»
در ژانویه ۲۰۲۳، علی باقری، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران، به منظور مذاکره در مورد راه‌های تقویت همکاری‌های اقتصادی دوجانبه، افزایش تجارت متقابل و برپایی نمایشگاه‌هایی برای معرفی محصولات ایرانی به بورکینافاسو سفر کرد. همچنین، تهران از این فرصت استفاده و پیامی به پاریس ارسال کرد مبنی براینکه که «کشورهای آفریقایی توانستند خود را از چنگال دولت‌های اروپایی ناقض حقوق بشر خارج کنند».
همکاری اقتصادی-امنیتی ایران و روسیه در مالی
در سال ۲۰۲۰-۲۰۲۱، دو کودتا در کشور مالی نیز رخ داد. سرهنگ «آسیمی گویتا» در آگوست ۲۰۲۰ به دنبال اعتراضات مردمی خواستار استعفای ابراهیم بوباکار کیتا، رئیس جمهور وقت مالی شد. نه ماه بعد، ارتش مالی، رئیس جمهور و نخست وزیر غیرنظامی این کشور را دستگیر کرد. تنش بین مالی و فرانسه به دلیل تشدید مخالفت با فعالیت‌های منطقه‌ای فرانسه در سراسر مالی افزایش یافت. در نتیجه، در سال ۲۰۲۲ نیروهای فرانسوی از مالی خارج شدند. در آگوست ۲۰۲۲، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران از باماکو، پایتخت مالی، بازدید و درباره «جایگاه مهم مالی» در سیاست خارجی تهران و « فصل جدید در روابط تازه تهران-باماکو» صحبت کرد.
در این میان نیز روسیه از اصطکاک بین کشورهای ساحلی و فرانسه استفاده کرده تا مسکو را به عنوان یک تامین‌کننده امنیتی قابل اعتماد معرفی کند، زیرا بحران تروریسم در این بخش از آفریقا همچنان رو به وخامت است. روسیه هواپیما، هلیکوپتر، رادارهای نظارتی مدرن و مستشاران را به مالی فرستاده است. همچنین، گروه واگنر در جمهوری آفریقای مرکزی، لیبی و سودان حضور دارد و حکومت نظامی نیجر که در ۲۶ جولای قدرت را دست گرفت، از آن درخواست کمک کرد. اما داده‌های معتبر و ملموس در مورد هماهنگی ایران و روسیه در ساحل اندک است. با این حال، برخی تحلیل‌گران باور دارند که تهران و مسکو در زمینه حمایت اقتصادی، تامین مواد غذایی مانند گندم، فرآورده‌های نفتی، کود، همکاری امنیتی و بازسازی ارتش مالی، در این منطقه همکاری دارند. ایران نیز همانند روسیه به دنبال پرکردن خلأ ناشی از خروج فرانسه است. ایران در پی متقاعد کردن مقامات مالی است تا جمهوری اسلامی را به عنوان شریک ثابت در مبارزه علیه شبه‌نظامیان وابسته به دولت اسلامی و القاعده در نظر بگیرند.
نگاه اقتصادی ایران به غرب آفریقا
اقتصاد نیز در سیاست خارجی ایران در بورکینافاسو، مالی و سایر کشورهای آفریقایی جایگاه مهمی دارد. با تداوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ناکامی در احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، تهران به دنبال راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها و تقویت اقتصاد در شرق و جنوب جهانی است. بورکینافاسو، مالی و سایر کشورهای ساحل، منبع اصلی طلا، اورانیوم، لیتیوم، منگنز، فسفات، سنگ آهک، روی، بوکسیت، نمک، گرانیت و سایر منابع طبیعی ارزشمند هستند. معاملات ایران و دولت‌های آفریقایی می‌تواند فرصت‌های بالقوه‌ای را برای شرکت‌های ایرانی فراهم کند تا از این ثروت منابع طبیعی بهره برداری کرده و تحریم‌های غرب را دور بزنند.
عزم جمهوری اسلامی برای افزایش نفوذ خود در ساحل و غرب آفریقا را نباید تنها در راستای استراتژی ایران برای کاهش انزوای خود در صحنه بین‌المللی دانست. اخیراً از ایران خواسته شد تا به گروه اقتصادهای نوظهور بریکس بپیوندد، یا رئیسی علاوه بر تور آفریقایی خود در ژوئیه، به ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا – سه دشمن ایالات متحده در آمریکای لاتین – نیز سفر کرد. در مجموع، کودتاهای اخیر در منطقه ساحل آفریقا فرصت بیشتری برای ایران فراهم می‌کند تا برنامه ضدغربی خود را پیش ببرد. مقامات واشنگتن و اروپا که نسبت به توانایی فزاینده تهران برای دور زدن تحریم‌ها نگران هستند، حالا منطقه ساحل را به عنوان میدان جنگ اقتصادی جدید با ایران می‌دانند.
منبع: اندیشکده استیمسون
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
