مسیر اقتصاد/ اتصال شبکه برق ایران به شبکه برق کشورهای همسایه و از طریق آن به سایر کشورها که به ایجاد یک شبکه برق منطقه‌ای منجر می شود، مزایای متعدد اقتصادی و سیاسی برای کشور به همراه دارد. تا کنون کشورهای مختلفی در مناطق جهان، اقدام به ایجاد شبکه‌های منطقه‌ای برق و اتصالات الکتریکی چندجانبه کرده‌اند.
از قدیمی‌ترین همکاری‌های الکتریکی و ایجاد بهم پیوستگی میان شبکه‌های برق می‌توان به شبکه برق اروپا اشاره کرد. در حال حاضر شبکه برق کشورهای مستقر در غرب اروپا و کشورهای اروپای قاره‌ای به صورت سنکرون به هم متصل گردیده‌اند و با خطوط ولتاژ بالای DC و AC به سایر نقاط اروپا وصل شده‌اند؛ که همگی تحت نظارت نهاد ENTSO-E متشکل از ۳۶ کشور می‌باشد.
در این راستا، کشور ترکیه برای همگام (سنکرون) شدن با شبکه اروپا، ملزم به ارتقای پارامترهای شبکه برق خود شده و با اتصال به شبکه بزرگ اروپا، پایداری و امنیت شبکه برق خود را بسیار بالا برده است. همچنین تجارت برق در بازار برق اروپا مزایای مضاعفی را برای این کشور به وجود آورده است.
شبکه برق مغرب در شمال آفریقا و شبکه برق کشورهای حاشیه خلیج فارس (GCC) نمونه‌های دیگری از تلاش کشورها برای بهره بردن از مزایای فنی، اقتصادی، امنیتی و دیپلماتیک شبکه برق منطقه‌ای است.
با این وجود، ایران با داشتن قابلیت‌های فراوان برای محوریت در تبادلات برق کشورهای منطقه، نه تنها هنوز موفق به ایجاد یک شبکه بهم پیوسته برق منطقه‌ای با کشورهای همسایه نشده، بلکه نتوانسته است در نقش ترانزیت برق به جایگاه حقیقی خود دست پیدا کند. این در حالی است که از سال‌ها پیش، اهمیت موضوع گسترش ارتباط الکتریکی با سایر کشورها و استفاده از موقعیت ژئوپلیتیک کشور در حوزه انرژی و علاوه بر آن تاکید بر محوریت ایران در تبادلات انرژی در اسناد بالادستی کشور، تصریح شده است.
تاکید بر تشکیل شبکه برق منطقه‌ای در اسناد بالادستی کشور
مطابق با ماده ۴۹ «قانون برنامه ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران»، دولت موظف است از سال اول این برنامه، اقدامات لازم را در راستای تشکیل بازار منطقه‌ای و ایجاد قطب یا هاب منطقه‌ای برق به عمل آورد؛ به طوری که شبکه برق کشور از شمال، جنوب، شرق و غرب به کشورهای همسایه متصل شود.
همچنین بر اساس مواد ۱۳ و ۱۵ «سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی»، افزایش صادرات برق برای مقابله با ضربه پذیری درآمد حاصل از نفت و گاز و همچنین ارتقای ارزش افزوده، باید در برنامه‌های توسعه‌ای کشور لحاظ شود.
رهبر انقلاب نیز در سال ۱۳۹۵ در بیان اقدامات عملی مرتبط با اقتصاد مقاومتی فرمودند: «ما در گذشته روی بعضی از بخشها سرمایه‌گذاری کرده‌ایم؛ از آنها بهره‌برداری بشود و استفاده بشود. ما در زمینه‌ی نیروگاه‌سازی در کشور سرمایه‌گذاری خوبی کردیم … امروز کشور به نیروگاه احتیاج دارد، کشورهای دیگر هم به نیروگاه ارزانی که ما می‌سازیم احتیاج دارند … این قسمتهایی که سرمایه‌گذاری شده است، برایش تلاش شده است و زحمت کشیده شده است، احیاء بشود و از آنها استفاده بشود.»
بر این اساس در برنامه‌ریزی کلان حوزه برق و انرژی نه تنها باید به تامین نیاز داخل توجه کرد، بلکه با نگاه راهبردی به مزیت‌های نسبی ایران در مقایسه با کشورهای دیگر، باید برای تعامل با سایر کشورها در حوزه انرژی برنامه‌ریزی نمود.
تاکید بر توسعه صادرات برق و مبادلات منطقه‌ای و بین‌المللی
بر اساس «سند ملی راهبرد انرژی کشور»، یکی از اهداف کلان بخش انرژی، استفاده حداکثری از ظرفیت جغرافیای سیاسی (ژئوپلتیک) و ارتقای جایگاه بین‌المللی کشور در بازارهای جهانی انرژی ذکر شده است.
همچنین در «برنامه اجرایی طرح جامع انرژی»، موارد زیر در بخش تجارت و صادرات برق مطرح شده است:
- احداث و توسعه زیرساخت‌های لازم برای توسعه صادرات و مبادلات منطقه‌ای برق
- انجام مطالعات فنی-اقتصادی برای توسعه صادرات و مبادلات منطقه‌ای برق
- توسعه صادرات و مبادلات منطقه‌ای برق
- بازنگری دستورالعمل‌ها و قوانین صادرات برق با هدف تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی با مشارکت بخش غیردولتی
در «قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور» نیز موضوع افزایش سهم صادرات و ترانزیت برق تصریح شده است. همچنین در «سند مديريت استراتژيك صنعت برق تا افق ۱۴۰۴» که شرکت توانیر تدوین کرده است، ۱۲ هدف راهبردی برای صنعت برق ترسیم شده که یازدهمین بند آن تبدیل شدن ایران به مركز تبادل برق در منطقه است.
فاصله با اهداف بلندمدت کشور در حوزه برق
چنانچه مشاهده می‌شود، موضوعات محوری این حوزه در اسناد و قوانین کشور عبارتند از اتصال الکتریکی به تمام کشورهای همسایه، ایجاد بازار برق منطقه‌ای، استفاده حداکثری از ظرفیت جغرافیای سیاسی، افزایش صادرات برق، هدف‌گذاری برای تجارت بین‌المللی برق و تبدیل شدن ایران به هاب برق (و انرژی) منطقه. با این وجود، بررسی ها نشان می دهد با گذشت چند سال از تدوین هر کدام از قوانین فوق، وضعیت فعلی ایران فاصله زیادی با اهداف ترسیم شده دارد.
بررسی این موضوع نشان می‌دهد برای رسیدن به اهداف کلان جمهوری اسلامی در حوزه انرژی که پیشران اقتصاد است و ممانعت از عقب‌ماندگی بیشتر کشور از جهان، باید در این حوزه نیز کار جهادی با نگاه ملی و به دور از بخشی‌نگری صورت گیرد.
انتهای پیام/ نفت و انرژی
