۳ تاثیر قرارداد تجارت دوجانبه میان قطر و ترکیه بر اقتصاد ایران

به گزارش مسیر اقتصاد دوشنبه گذشته وزارت بازرگانی ترکیه از توافق این کشور با قطر برای انعقاد یک توافقنامه جامع اقتصادی و تجاری خبر داد.

وزارت بازرگانی ترکیه هدف از این توافقنامه را تامین ارزان قیمت مشتقات نفت و گاز مورد نیاز ترکیه اعلام کرد. این توافقنامه شامل بخش خدمات از جمله مخابرات و خدمات مالی نیز خواهد بود.

از آنجا که دو کشور تاکنون هیچ توافقنامه تجاری با یکدیگر نداشته‌اند، انتظار می‌رود اجرای این توافقنامه منجر به افزایش قابل توجه حجم تجارت دو کشور با یکدیگر شود.

توافقنامه تجاری ترکیه و قطر به نفع ترکیه خواهد بود

این توافقنامه به وضوح به نفع طرف ترک خواهد بود؛ زیرا صادرات قطر عمدتا متشکل از مواد اولیه حاصل از پالایش نفت و گاز است که ارزش افزوده اندک و مشتریان زیادی در جهان دارد؛ در حالی که واردات قطر عمدتا از کالاهای مصرفی و یا کالاهای با ارزش افزوده بالا است که منافع زیادی را برای صادرکنندگان به قطر به ارمغان می‌آورد.

از آنجا که ترکیه برای رقابتی‌تر کردن تولیدات خود به مواد اولیه ارزان قیمت احتیاج دارد و برای افزایش صادرات تولیدات گوناگون خود نیاز به بازارهای جدید دارد، این توافقنامه می‌تواند منافع زیادی برای این کشور داشته باشد.

بررسی صادرات قطر به ترکیه و جهان

حجم تجارت کالا بین دو کشور در سال ۲۰۱۷ برابر ۹۱۳ میلیون دلار بود که ۶۴۹ میلیون دلار آن مربوط به صادرات ترکیه به قطر و ۲۶۴ میلیون دلار آن مربوط به صادرات قطر به ترکیه بوده است.

بنا بر آمار سایت تریدمپ، حجم صادرات قطر به ترکیه در سال ۲۰۱۷ برابر با ۲۶۴ میلیارد دلار بوده است که ۸۳ درصد آن مربوط به آلومینیوم و پلی اتیلن است. تعرفه واردات این کالاها به ترکیه به ترتیب برابر ۳ و ۶.۶ درصد است که حذف آنها می‌تواند صادرات این محصولات از قطر به ترکیه را افزایش دهد.

در جدول زیر ۴ محصول عمده صادرشده از قطر به ترکیه در سال ۲۰۱۷ به همراه اطلاعاتی از بازار ترکیه و تعرفه واردات به این کشور نمایش داده شده است.

از آنجا که قطر و ترکیه از شرکای تجاری مهم ایران محسوب می‌شوند، تغییر جریان تجارت خارجی در دو کشور بر تجارت خارجی ایران اثر خواهد گذاشت.

به همین دلیل در ادامه سه اثر احتمالی این توافقنامه بر تجارت خارجی سه کشور معرفی شده و اطلاعاتی که می‌توانند در پیش‌بینی تحولات در جریان تجارت خارجی سه کشور مفید باشند، را ارائه می شود.

۳ تاثیر قرارداد تجارت دوجانبه میان قطر و ترکیه بر اقتصاد ایران

انتظار می‌رود بر اثر این توافقنامه، سه تغییر در جریان تجارت ترکیه و قطر با یکدیگر و با جهان رخ دهد که هر یک بر اقتصاد ایران اثرگذار خواهد بود:

یک- رقابتی‌تر شدن آن دسته از تولیدات ترکیه که وابسته به مواد اولیه از مشتقات نفت و گاز است: در اینصورت انتظار می‌رود با ارزان‌تر شدن تولیدات ترکیه، صادرات این محصولات از ترکیه افزایش یابد و در نتیجه آن، صادرات این محصولات از ایران به ترکیه و جهان و همچنین واردات آن از ترکیه به ایران افزایش یابد.

دو- ارزان‌تر شدن تولیدات ترکیه در بازار قطر: در اینصورت انتظار می‌رود که قدرت رقابت کالاهای ایرانی در بازار قطر کاهش یابد و در نتیجه از صادرات ایران به قطر کاسته شود.

سه- افزایش صادرات محصولات حاصل از پالایش نفت و گاز از قطر به ترکیه: از آنجا که حجم بالایی از صادرات ایران به ترکیه مربوط به محصولات مذکور است، افزایش صادرات قطر به ترکیه منجر به تغییر مبدا واردات ترکیه از ایران به قطر خواهد شد. بنابراین بازار ترکیه برای ایران کوچک خواهد شد.

برآورد دقیق کمیت و کیفیت سه اثر مذکور بر تجارت خارجی سه کشور در این مجال نمی گنجد؛ زیرا نیازمند اطلاعات زیادی شامل اطلاع دقیق از آن دسته تولیدات ترکیه است که از تهیه ارزان‌تر محصولات نفتی و گازی اثر خواهند پذیرفت.

اکنون می‌توان اثرات احتمالی این توافقنامه را به صورت کلی در دو بخش بررسی نمود. بخش اول بر پایه بازار ترکیه و بخش دوم بر پایه بازار قطر است که از توافقنامه اثر می‌پذیرند. در این گزارش به بخش اول پرداخته می شود.

مقایسه همکاری ایران و قطر با ترکیه

مطابق آمار سایت تریدمپ، مهمترین کالاهای صادرشده از قطر به جهان عبارتند از گاز طبیعی مایع شده، نفت، روغن‌های سبک و متوسط بدست آمده از نفت، پروپان مایع، پلی اتیلن، بوتان مایع، آلومینیوم و کودهای آلی و شیمیایی ازته.

در نمودار زیر سهم حجم صادرات این اقلام نمایش داده شده است:

حجم صادرات این کالاها به استثنای نفت توسط ایران و قطر به جهان در سال ۲۰۱۷ به ترتیب برابر ۱۱.۸ و ۴۲.۶ میلیارد دلار بوده است. از طرف دیگر ترکیه به میزان حداقل ۱۷.۸ میلیارد دلار کالاهای مذکور را از جهان وارد کرده است.

با درنظر گرفتن سقف واردات ترکیه و سقف صادرات ایران و قطر، می‌توان گفت که ایران و قطر در سال ۲۰۱۷ به ترتیب ظرفیت تامین حداقل ۷.۷ و ۱۰.۸ میلیارد دلار معادل به ترتیب ۴۳ و ۶۱ درصد از نیاز ترکیه به واردات اقلام مذکور را داشته‌اند.

این درحالی است که سهم ایران و قطر از واردات این ۸ کالا توسط ترکیه در سال ۲۰۱۷ به ترتیب برابر ۱۶ و ۱ درصد بوده است.

بنابراین محتمل است پس از اجرای این توافقنامه، سهم قطر از بازار ترکیه افزایش یابد؛ که طبعا منجر به کاهش سهم صادرکنندگان پیشین مانند ایران از بازار ترکیه خواهد شد.

لزوم انعقاد یک توافقنامه جامع اقتصادی و تجاری بین ایران و قطر

مطابق آنچه بیان شد، ایران به احتمال زیاد از توافقنامه تجاری ترکیه و قطر دچار خسارت خواهد شد. طبعا از دو کشور که روابط راهبردی نیز با یکدیگر دارند نمی‌توان انتظار داشت که به یکدیگر امتیاز تجاری ندهند. حال این سوال مطرح است که اکنون طرف ایرانی چه اقدامی برای حفظ منافع خود می‌تواند انجام دهد؟

از آنجا که قطر به دلیل محاصره از سوی همسایگان به تعامل با ایران احتیاج دارد و از آنجا که از مهمترین دلایل همکاری ایران با قطر پس از محاصره شدن این کشور توسط همپیمانان سابق خود، منافع اقتصادی ایران بود و نه همسو بودن در سیاست خارجی، انتظار بجایی است که قطر با ایران نیز یک توافقنامه جامع اقتصادی و تجاری بلندمدت امضا کند که هر دو بخش کالا و خدمات را در بر گیرد.

در واقع می توان گفت انعقاد قرارداد تجارت دوجانبه به صورت هوشمندانه میان ایران و قطر، اقدامی است که باید هر چه سریعتر در دستور کار مسئولین کشور قرار گیرد.