به گزارش مسیر اقتصاد در ایران قدیم، نابرابری قابل‌توجهی بین شهر و روستا وجود نداشت، بـه دلیـل اینكـه تقریباً تمـامی كالاهای مصرفی خانوار شهری نیز در روستاها تولید می‌شد و شهرها از این نظر كاملاً بـه روسـتاها وابسته بودند.
همچنـین شـهرها قـدرت اقتصـادی و اداری زیـادی بـرای جـذب بخـش عمده‌ای از جمعیت روستا را نداشتند و لذا مهاجرت روسـتا بـه شـهر در ایـن دوره نـاچیز بـود.
می‌توان گفت تا بعد از انقلاب مشروطه و حفر اولین چـاه نفـت، تغییـر عمده‌ای در سطح زندگی شهر و روستا اتفاق نیفتاد.
انقلاب مذكور به دلیل تأثیراتی كـه بـر فضـای اجتمـاعی، فرهنگی داشت و با توجه به درآمدهای نفتی و اثراتی كه بر اوضاع اقتصادی كشور گذاشت، سـرآغاز یـك تحول مهم در نقش شهر و روستا در زندگی اقتصادی و سیاسی كشور شد.
برخورد رضاخان با روستاها
برخورد جدی شهر و روستا مقارن با قرارداد نفتی ایران با شركت نفت انگلسـتان و ایران بود؛ كه درنتیجه آن درآمدهای نفتی دو برابر شد. افزایش درآمدهای نفتی ازیک‌طرف موجب بی‌نیازی شهرها از روستاها شد (از طریق واردات مواد غذایی از كشـورهای خـارجی) و از سوی دیگر به گسترش صنایع مختلف و تأسیسات زیربنایی كمك می‌کرد كـه عمـدتاً در شـهرها مستقر بودند.
همچنین سیاست‌هایی جهت استثمار كشاورزان و روستاییان به نفع شهرنشـینان توسـط حكومـت رضـاخان در ایـن دوره صـورت می‌گرفت. بدین‌سان كـه دولـت به‌عنوان خریـدار انحصاری، قیمت‌های محصولات كشاورزی را در پایین‌ترین حد ممكن و شرایط مبادله داخلـی را پیوسته بر ضد جمعیت روستایی و به نفع شهرنشینان نگاه می‌داشت.
پهلوی دوم و افزایش نابرابری شهر و روستا
در زمان پهلوی دوم، مهاجرت از روستا به شهر در پاسخ به كـاهش بهره‌وری ناشـی از قـانون بـازده نزولـی در بخـش كشاورزی، درآمد پایین روستاییان (كشاورزان)، شكاف عمیـق درآمـدی و تفـاوت بهره‌مندی از تسهیلات زندگی در شهر و روستا گسترش یافت.
در ایران بخش كشاورزی ۵۵.۱ درصد اشتغال و ۲۵.۴ درصـد از تولیـد ناخـالص داخلـی بـدون نفت را در سال ۱۹۶۲ (سال ۴۰ و ۴۱ شمسی) تشكیل می‌داد؛ اما اصلاحات اقتصادی در سال ۱۹۶۳ كه به شكل اصـلاحات ارضی در بخش كشاورزی و راهبرد صنعتی شدن شكل گرفت، نه‌تنها موجب توسعه صنعتی كشور نشد، بلكه ركود كشاورزی و انزوای اجتماعی جامعه روستایی را نیز به همـراه داشـت. به‌گونه‌ای كه سهم بخش كشاورزی از اشتغال به ۳۲.۲ درصد و از تولید ناخالص داخلی بدون نفـت بـه ۱۰.۷ درصد در سال ۱۹۷۶ كاهش یافت.
اصلاحات ارضی در زمان پهلوی چگونه «اختلاف طبقاتی» را افزایش داد
ایـن پدیـده بـا رشـد بیشتر شهرنشـینی و مهـاجرت از روستا به شهر همراه بود، به‌طوری‌که در طی دهـه ۷۶ – ۱۹۶۶ (دهه آخر قبل از انقلاب اسلامی) سـهم جمعیـت شـهری از ۳۸ بـه ۴۷ درصد كل جمعیت رسید.
در این دوران روستاها روزبه‌روز وابسته‌تر به شهرها می‌شدند و با از میان رفتن خودکفایی روستایی بخش زیادی از مخارج روستائیان صرف خرید از بازارهای شهری می‌شد. این روند فقر را در روستاها افزایش داد و بخش سرمایه‌دار شهری را به درآمدهای بیشتری رساند.
همچنین مهاجرت‌های وسیع از روستا به شهر و پیدایش شـهرهای بـا تراكم بالای جمعیتی (و متعاقب آن بروز پدیده حاشیه‌نشینی و ناهنجاری‌های اجتماعی- سیاسی) ازجمله نتایج نابرابری‌های مذكور بودند.
این وضعیت باعث شد که نابرابری در ایران عمیق‌تر شود و ضریب جینی در سال ۵۴ به بالاتر از ۰.۵۱ برسد که حاکی از اختلاف طبقاتی بسیار بالا در ایران بوده است.
