مسیر اقتصاد/ بر اساس آمارنامه‌های بارش کشور، ۷۵ درصد از نزولات جوی تبخیر می‌شود و از ۲۵ درصد باقیمانده آن، ۱۰۰ میلیارد مترمکعب آب تولید می شود؛ این یعنی اگر بتوان ۲۵ درصد معادل یک سوم از نرخ تبخیر کشور کاست، معادل ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر تولید می‌شود که با آن می‌توان نیاز جمعیت ۱۶۰ میلیون نفری به آب را مرتفع ساخت.
اما سوال اینجاست که با چه روش‌هایی می‌توان نرخ تبخیر را کاهش داد و انجام آن‌ها چقدر هزینه دارد؟
آبخیزداری راهکار کاهش نرخ بالای تبخیر آب در کشور
انرژی گرمایی نور خورشید، اصلی‌ترین عامل و وزش باد به سطح آب به‌عنوان عامل دوم، مهم‌ترین نقش را در تبخیر نزولات جوی دارند.
پتانسیل تبخیر کشورمان طبق روش‌های گوناگون محاسبه علمی دنیا به‌طور متوسط تقریباً برابر با ۱۰۰۰ میلی‌متر در ماه است. این یعنی اگر بشکه‌ای به عمق ۱ متر را از آب پر کنید و در هوای آزاد و در مقابل آفتاب و باد قرار دهید، درصورتی‌که بارندگی موجب پر شدن مجدد بشکه نشود، در عرض یک ماه تمام آب داخل آن تبخیر می‌شود؛ درحالی‌که اگر بشکه، حتی دارای یک درپوش اسفنجی بود، پس از گذشت یک ماه مقدار قابل توجهی از آب درون بشکه باقی می‌ماند.
برای در امان نگاه‌داشتن نزولات آسمانی از عوامل تبخیر، باید تلاش کرد تا باران در همان مبدأ بارش به زیر زمین فرستاده شود تا لایه‌های مختلف خاک، نقش همان درپوش اسفنجی را بازی و از تبخیر آب جلوگیری کند.
به کلیه اقداماتی که هدف مذکور را محقق می‌سازند، اصطلاحاً «آبخیزداری» گفته می‌شود؛ که شامل عملیات مکانیکی برای نفوذ دادن آب به زیرزمین (بندهای سنگی – ملاتی) و اقدامات بیولوژیک (توسعه پوشش گیاهی متناسب با اقلیم) می‌شود. آبخیزداری علاوه‌بر این از خطر بروز سیل در مناطق کوهستانی نیز جلوگیری می‌کند.
تولید ۵۰۰ متر مکعب آب از هر یک هکتار زمین تحت پوشش آبخیزداری
اما آیا می توان با عملیات آبخیزداری نرخ تبخیر را کاهش داد و ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آب بیشتر در کشور تولید کرد؟
به گفته پرویز گرشاسبی مدیرکل سابق دفتر بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، نمونه‌های پایلوت انجام‌شده توسط سازمان مذکور نشان می‌دهد نرخ تبخیر در طرحهای آبخیزداری تا ۳۳ درصد کاهش یافته (۱۶ درصد تغذیه مستقیم به آبخوان‌ها و ۱۷ درصد ذخیره در بافت پوشش گیاهی) و به‌طور متوسط از هر هکتار اراضی تحت طرحهای آبخیزداری، ۵۰۰ مترمکعب آب جدید تولید می‌شود.
با این اوصاف می توان با اجرای عملیات آبخیزداری در سطح کشور، زمینه را برای کاهش تبخیر آب و افزایش راندمان به میزان یک سوم ایجاد کرد. این افزایش راندمان، منابع آبی در دسترس کشور را به میزان ۱۰۰ میلیارد متر مکعب افزایش داده و ۲ برابر می کند.
هزینه اجرای طرحهای آبخیزداری در کشور به‌مراتب کمتر از طرح های دیگر است. همچنین که از محل آبخیزداری، تولید ثروت نیز می‌توان داشت.
زمین بایری که در سال تنها چیزی در حدود ۸۰ میلی‌متر بارندگی داشته و دارای خاک شور و بی‌کیفیتی نیز باشد، اگرچه مناسب احداث باغ میوه یا زمین کشاورزی نیست، اما دست‌کم مناسب زراعت چوب با استفاده از برخی گونه‌های مقاوم و کم‌آب‌خواه یا تولید برخی گیاهان دارویی خواهد بود.
لزوم اختصاص ردیف بودجه ی بیشتر برای عملیات آبخیزداری در کشور
عملیات آبخیزداری احتیاج به سرمایه‌گذاری اولیه داشته و خوابِ سرمایه‌گذاری طولانی‌تری را تا مرحله سودآوری نسبت به سایر زمینه‌های سرمایه‌گذاری رایج کشور طلب می‌کند؛ اما قابلیت آن را در خود دارد که ارزان‌ترین آب تجدیدپذیر ممکن را حتی به اندازه دو برابر جمعیت کنونی کشور تولید نماید.
مقایسه بودجه دولتی تخصیص‌یافته به طرحهای آبخیزداری در طول سال‌های برنامه پنجم توسعه نشان می‌دهد که تنها ۳ درصد از بودجه فصل منابع آب کشور به این طرحها اختصاص یافته و ۹۷ درصد بودجه مدیریت آب کشور صرف تکمیل سازه‌های بزرگ آبی شده است که آب را بیشتر در معرض آفتاب و باد قرار می‌دهند.
بنابراین ضروری است در اولویت بندی تخصیص بودجه های مرتبط با منابع آبی کشور تجدیدنظر شود و آبخیزداری مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
سلام مطلب بسیار آموزنده و کاربردی بود.. کاش میگفتید ایا این موضوع در پروژه های اقتصاد مقاومتی کدام دستگاه است؟ و اینکه آمار کمی از اجرای این طرح در کشور با ذکر مناطق انجام طرح موجود است یا خیر؟
سلام، ممنونم برادر. در حال حاضر عملیات آبخیزداری جزو وظایف و پروژه های اقتصاد مقاومتی وزارت جهاد کشاورزی است هر چند این وزاتخانه در این موضوع به صورت جزئی و مسئله چرخه مسائل شبکه آب کشور به طور کلی اختلافاتی با وزرات نیرو و سازمان حفاظت از محیط زیست دارد به همین دلیل همواره بودجه پایینی به اجرای طرحهای آبخیزداری در کشور اختصاص می یابد، آمار کمی و کیفی از اجرای این طرحها در کشور وجود دارد که انشاءالله در سال جدید گزارشات بیشتری در این خصوص در مسیر اقتصاد انتشار خواهد یافت.