مسیر اقتصاد/ بندر چابهار تنها بندر اقیانوسی کشور است که خارج از تنگه هرمز و خلیج فارس قرار گرفته و به آب های آزاد متصل است. این بندر راهبردی، کوتاه ترین راه ارتباطی و ترانزیتی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه و افغانستان به آب های آزاد، بازارهای خلیج فارس، شرق آفریقا و سایر نقاط جهان است. بندر چابهار در مسیر ترانزیت شرق کشور و کریدور شمال-جنوب قرار گرفته است و کلید توسعه شرق کشور به حساب می آید.
منطقه ویژه اقتصادی سرخس نیز که در منتهی الیه شمال شرقی ایران و در مرز ترکمنستان قرار دارد، دروازه طلایی ورود به کشورهای آسیای میانه و سرزمین پهناور چین و روسیه و پل ارتباطی بازارهای مهم تجاری آسیای مرکزی با کشورهای حوزه خلیج فارس در جنوب ایران، اروپا در غرب و افغانستان و پاکستان در شرق ایران است. توسعه و فعال سازی این منطقه در سال ۱۳۷۵ به تصویب هیئت وزیران رسید و آستان قدس رضوی به عنوان سازمان مسئول منطقه تعیین شد.
مختصات راه آهن چابهار – سرخس
راه آهن چابهار – سرخس به عنوان شاخه شرقی کریدور ترانزیتی شمال-جنوب، بندر چابهار را به منطقه ویژه اقتصادی سرخس متصل می کند. این خط ریلی دارای منافع متعددی برای کشور است که می تواند به رشد اقتصادی، اشتغال زایی، ارتقای امنیت منطقه شرق کشور، ممانعت از مهاجرت و توسعه حاشیه نشینی در شهرهای اصلی استان‌های شرقی، توسعه ترانزیت و توسعه روابط دوستانه کشور با کشورهای آسیای میانه منجر شود.
راه آهن چابهار – سرخس به طول ۱۳۵۰ کیلومتر، طولانی ترین مسیر ریلی کشور است و از دو قطعه تشکیل شده است. قطعه اول به طول ۵۸۰ کیلومتر بندر چابهار را به شبکه ریلی کشور در زاهدان متصل می کند. احداث این قطعه از سال ۸۹ آغاز شده است و به دلیل تزریق قطره چکانی بودجه دولتی، پس از گذشت ۷ سال تنها حدود ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
قطعه دوم این مسیر به طول ۷۶۰ کیلومتر زاهدان را به سرخس در مرز ترکمنستان متصل می کند و عملیات اجرایی آن به تازگی آغاز شده است.
برای استفاده از ظرفیت این کریدور ترانزیتی، لازم است احداث هر دو قطعه پروژه به طور هم زمان انجام شود؛ تکمیل قطعه اول بدون پیشبرد قطعه دوم سبب خواهد شد که بخش عمده ای از ظرفیت این کریدور ترانزیتی فعال نشود.
اعلام آمادگی هند برای سرمایه گذاری در راه آهن چابهار زاهدان
مسئولین وزارت راه و شهرسازی مذاکراتی را با کشور هند برای سرمایه گذاری در راه آهن چابهار – زاهدان (قطعه اول راه آهن چابهار – سرخس) انجام داده اند و طرف هندی برای سرمایه گذاری اعلام آمادگی کرده است.
اما با توجه به بدعهدی آمریکا و عدم پایبندی به برجام، این تفاهم از جانب طرف هندی با چالش هایی مواجه شده است؛ لذا از آنجا تامین مالی این پروژه از طریق کشورهای خارجی راهکار مطمئنی نیست، بهتر است تکمیل این پروژه با استفاده از سرمایه های عمومی داخل کشور برنامه ریزی شود.
ضرورت واگذاری راه آهن چابهار – سرخس به بخش غیر دولتی
مطابق قانون بودجه ۹۷ برای تکمیل راه آهن چابهار – سرخس ۷۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار لازم است. این در حالی است که در فاصله سال های ۹۰ تا ۹۵ کمتر از ۱۰۰ میلیارد تومان به این پروژه اختصاص یافته و با این روند تخصیص بودجه، تکمیل این خط ریلی سال ها طول خواهد کشید.
با توجه به محدودیت بودجه عمرانی دولت، لازم است تکمیل این پروژه از طریق روش های مشارکت عمومی خصوصی (PPP) به بخش غیر دولتی واگذار شود. یکی از روش های مشارکت عمومی- خصوصی مدل BOT (ساخت، بهره برداری و انتقال) است که طی آن ساخت و بهره برداری پروژه تا زمان بازگشت اصل سرمایه و رسیدن به سود مناسب به بخش غیر دولتی واگذار می شود.
با این روش، تکمیل پروژه معطل بودجه دولت نخواهد شد و بخش غیر دولتی می تواند از طریق ایجاد صندوق پروژه در بازار سرمایه، از سرمایه های عمومی مردم برای تکمیل پروژه استفاده کند.
آستان قدس رضوی به عنوان مسئول منطقه ویژه اقتصادی سرخس، پروژه های مختلفی را برای تحقق اقتصاد مقاومتی، ایجاد اشتغال و رفع محرومیت در این منطقه اجرا کرده است. بنابراین این نهاد غیردولتی می تواند در راستای محرومیت زدایی از استان های شرقی کشور و ارتقای جایگاه منطقه ویژه اقتصادی سرخس، ساخت و بهره برداری از این پروژه را بر عهده گیرد.
