مسیر اقتصاد/ هم اکنون بنزین ۸۰ درصد از سبد حمل و نقل سبک کشور را تشکیل می دهد که این موضوع باعث شده است این حامل انرژی، در جایگاه یک کالای استراتژیک برای کشور قرار بگیرد.[۱]
از این رو مدیریت روند مصرف، تولید و واردات این محصول استراتژیک بسیار حائز اهمیت است. از طرف دیگر نظام یارانه ای حامل های انرژی در ایران که بنزین هم یکی از آنهاست، سبب شده است تا بنزین نقش بسیار مهمی در معادلات اقتصادی کشور ایفا کند.
قیمت تمام شده هر لیتر بنزین حدود ۲۰۰۰ تومان است و با احتساب قیمت ۱۰۰۰ تومانی آن در حال حاضر و متوسط مصرف روزانه ۸۱ میلیون لیتری بنزین، فقط در سال ۹۶، حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان صرف یارانه پنهان بخش بنزین می شود. این عدد با توجه بودجه ۳۲۰ هزار میلیاردی سال ۹۶، معادل حدود ۱۰ درصد کل بودجه سالیانه کشور است.[۲]
مشکل اصلی بی عدالتی در توزیع یارانه بنزین است
اما موضوع مهم تر که اثر آن در زندگی مردم به وضوح لمس می شود، این است که نظام پرداخت یارانه به این کالای استراتژیک نیز با مشکلات جدی مواجه است.
وقتی قیمت بنزین برای عموم مصرف کنندگان اعم از پرمصرف یا کم مصرف به صورت یارانه ای ثابت نگه داشته می شود، در واقع به افراد پرمصرف بیشتر از افراد کم مصرف یارانه تعلق می گیرد. چراکه هر کس بیشتر مصرف کند از یارانه بیشتری برخوردار می شود.
بررسی های آماری و کارشناسی نشان می دهد در حوزه انرژی و بخصوص بنزین، افراد پرمصرف غالبا از طبقات مرفه جامعه هستند که از امکانات رفاهی بالایی برخوردار هستند و افراد کم مصرف نیز غالبا از طبقات کمتر برخوردار و دهک های پایین جامعه می باشند.[۳]
بنابراین واضح است که نظام فعلی پرداخت یارانه به حامل های انرژی و بخصوص بنزین نه تنها ناکارآمد است بلکه که بی عدالتی و افزایش شکاف طبقاتی در جامعه نیز دامن می زند.
راه حل کنترل مصرف بنزین و توزیع عادلانه یارانه آن
برای حل مشکلات مذکور و به منظور برقراری عدالت و همینطور کنترل مصرف بنزین، بایستی برای افراد پرمصرف عوارض و مالیاتی متناسب با میزان مصرفشان وضع شود. در واقع اگر افرادی از یک میزان مشخص (متوسط مصرف عموم مردم به عنوان الگوی مصرف) بیشتر بنزین مصرف می کنند، باید به ازای هر لیتر مصرف بیش از الگوی مصرف، مبلغی را به عنوان عوارض پرداخت کنند.
همچنین این عوارض می تواند به صورت پلکانی تغییر کند تا بوسیله آن بتوان برای پلکان های مصرفی مختلف مالیات متناسب با آن را وضع کرد که این روش به عدالت نیز نزدیک تر است.
تجربه سایر کشورها
این روش رویه مرسوم در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان است. نمودار زیر وضعیت مالیات بر مصرف بنزین در کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) را نشان می دهد: [۴]
طبق این نمودار اکثر کشورهای اروپایی که فاقد منابع نفتی هستند دارای نرخ های بالای مالیاتی و دو کشور آمریکا و کانادا که دارای منابع نفت هستند، دارای نرخ های مالیاتی کمتری هستند. البته کشور نروژ یک استثنا است که علیرغم داشتن منابع غنی نفت در جهان نرخ بسیار بالایی از مالیات بر انرژی اعمال می کند.
بنابراین با توجه مشکلات مذکور و راه حل پیشنهاد شده، ایران نیز می تواند با اتخاذ یک سیاست مشابه و البته مبتنی بر اقتضائات داخلی، به تدریج مشکلات این بخش را از این طریق مرتفع نماید.
پینوشت:
[۱]: آمارنامه مصرف فرآورده های نفتی انرژی زا، ۱۳۹۴
[۲]: مسیر اقتصاد، کد خبر: ۲۸۸۵۵
[۳]: اطلاعات هزینه-درآمد خانوار، اطلاع رسانی مرکز آمار ایران، ۱۳۹۲
