مسیر اقتصاد/ یکی از چالش های بسیار مهم در اقتصاد یارانه ای کشور، قیمت گذاری حامل های انرژی است. از سالهای دور همواره بین قیمت تمام شده حامل های انرژی و قیمت عرضه آنها تفاوت فاحشی وجود داشته که این اختلاف با یارانه دولت جبران شده است. این مسئله علاوه بر هزینه های گزافی که برای کشور دارد، مشکلات دیگر نظیر قاچاق سوخت را نیز به دنبال داشته که همه اینها تبعات انرژی یارانه ای و ارزان است.
توزیع ناعادلانه یارانه انرژی نتیجه قیمت گذاری نادرست
علاوه بر این ها، یارانه حامل های انرژی به صورت ناعادلانه توزیع میشود. وقتی دولت نرخ حامل های انرژی را با یارانه پایین نگه میدارد، این موضوع باعث میشود تا کسانی که بیشتر مصرف میکنند بیشتر از این یارانه ها استفاده کنند.
به عنوان مثال اگر فرض کنیم در حال حاضر قیمت تمام شده بنزین ۲۰۰۰ تومان باشد (که نزدیک به واقعیت است)، کسی که ماهانه ۲۰۰ لیتر بنزین مصرف می کند، به اندازه ۲۰۰ هزار تومان از دولت یارانه پنهان دریافت می کند اما کسی که ۵۰ لیتر مصرف می کند، ۵۰ هزار تومان یارانه از محل تفاوت قیمت عرضه سوخت (۱۰۰۰ تومان) با قیمت واقعی (۲۰۰۰ تومان) دریافت می کند.
بررسی های کارشناسی نشان می دهند که غالبا طبقات مرفه و برخوردار، مصرف انرژی بیشتری نسبت به طبقات کمتر بهره مند دارند و این روند به ناعدالتی بیشتر می انجامد. [۱]
همچنین این مسئله باعث مصرف بیش از حد انرژی نیز شده است؛ کمااینکه آمارهای بین المللی نیز ایران را جزو پرمصرف ترین کشورهای جهان در حوزه انرژی نشان میدهند.
آمارها نشان می دهد که در سال ۹۶ تنها در مصرف بنزین و گازوئیل ۸۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان پرداخت می شود که با احتساب بودجه ۳۲۰ هزار میلیاردی سال ۹۶، رقمی معادل یک چهارم بودجه سال ۹۶، آن هم به صورت ناعادلانه، صرف یارانه بنزین و گازوئیل می شود.[۲]
قانون هدفمندی یارانه ها، دارویی که شفا بخش نبود
برای اصلاح این وضعیت، از سال ۸۹ دولت مکلف به انجام قانون هدفمندی یارانه ها شد. این قانون اصلاح قیمت حامل های انرژی و پرداخت نقدی آنها به مردم را با دو هدف ۱-توزیع عادلانه یارانه ها ۲-صرفه جویی و کاهش مصرف انرژی در دستور کار قرار داد. بر اساس این قانون می بایست با یک شیب ملایم قیمت حامل های انرژی اصلاح و نیز یارانه آن به صورت نقدی به مردم پرداخت می شد.
بدون هیچ توضیحی و تنها با یک نگاه به وضعیت کشور به راحتی خواهیم فهمید که این قانون هم کاملا اجرا نشده و هم در اجرایش ضعف های جدی موجود است.
یارانه ها با وجود گذشت ۱۰ سال همچنان ثابت باقی مانده است در حالی که به عنوان مثال قیمت بنزین به عنوان یکی از حامل های انرژی، بیش از ۱۰ برابر شده است؛ همچنین با وجود افزایش قیمت برق همچنان وزارت نیرو با مشکلات جدی مالی دست به گریبان است
دولت مشکل قانون هدفمندی یارانه ها را در کجا می داند؟
اما براستی مشکل در کجاست؟ یکی از مشکلاتی که دولت همواره در اجرای این قانون از آن گلایه دارد، تعداد زیاد یارانه بگیران است! (البته این موضوع محل اختلاف کارشناسان است که بررسی آن از حوصله این یادداشت خارج است) و مدعی است که اگر افراد کمتری یارانه می گرفتند، دولت می توانست قانون را به خوبی اجرا کند.
در واقع دولت مدعی است بسیاری از کسانی که یارانه دریافت می کنند به این پول نیاز نداشته و بایستی از لیست یارانه بگیران حذف شود. تلاش های فرهنگی و … دولت به منظور تشویق مردم برای انصراف از دریافت یارانه که البته نتیجه بخش هم نبود، را از این منظر می توان بررسی کرد.
علاوه بر اینها ، ایجاد تورم و افزایش میزان نقدینگی سایر مشکلاتی است که در زمرهی تبعات اجرای این قانون از آنها یاد می شود.
اصلاح نظام قیمت گذاری انرژی، یک تیر و چند نشان
حال این سوال وجود دارد که آیا راه حلی می توان یافت که تمام مشکلات مذکور را حل کند؟ راه حلی که با آن بتوان تمام یا عمده مشکلات مذکور را مرتفع نمود.
بررسی ها نشان می دهد که راه حل تمامی این مشکلات، اصلاح قیمت حامل های انرژی در یک نظام قیمت گذاری پلکانی است. اقدامی که در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان نیز انجام شده است.
در این نظام قیمت گذاری، ابتدا برای تمام حامل های انرژی پلکان های مصرفی مشخصی در نظر گرفته می شود و افرادی که کمتر یا در رنج این پلکان ها مصرف می کنند، از یارانه های دولت در این زمینه استفاده می کنند؛ همچنین افرادی که بیش از این مقادیر مصرف می کنند قیمت واقعی و یا در صورت استفاده نامتعارف قیمت بیش از مقدار واقعی را پرداخت می کنند.
با این روش افراد پرمصرف (که غالبا افراد مرفه و برخوردار جامعه هستند) به مصرف کمتر تشویق می شوند و احیانا اگر به این امر تشویق هم نشوند، لااقل هزینه آن را خود و نه از منابع عمومی پرداخت می کنند. همچنین افراد با مصرف کمتر (که غالبا قشر کمتر برخودار جامعه هستند) نیز از یارانه و کمک دولت بهرمند می شوند.
نکته حائز اهمیت دیگر نیز این است که اصلاح نظام قیمت گذاری، لزوما به معنای افزایش قیمت حامل های انرژی نیست که برخی نگران تبعات سیاسی و اجتماعی آن باشند. بلکه همانطور که توضیح داده شد، تنها روشی برای پرداخت یارانه ها به مردم است که به نفع کشور و به عدالت نزدیک تر است.
پینوشت:
[۱] اطلاعات هزینه-درآمد خانوار، اطلاع رسانی مرکز آمار ایران، ۱۳۹۲.
[۲] مسیر اقتصاد کد خبر ۲۸۸۵۵
