به گزارش مسیر اقتصاد پتروشیمي ها در توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز، جلوگیري از خام فروشي محصولات و صادرات محصولات با ارزش افزوده، نقش اصلی و کلیدی دارند؛ به همین دلیل در سیاست هاي كلي اقتصاد مقاومتي صنعت پتروشیمی به طور خاص مورد توجه قرار گرفته است.
به عنوان نمونه در ماده ۱۵ این سیاست ها به «افزایش ارزش افزوده از طریق تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز» اشاره شده است. بنابراین ایجاد بستر اولیه جهت رصد عملکرد صنعت پتروشیمي كشور براي اجراي سیاست هاي كلي اقتصاد مقاومتي ضروري است.
در ادامه سه شاخص اصلی و تعدادی زیرشاخص برای هر کدام ارائه شده است:
شاخص رشد بهره وری
بهره وري نسبت اهداف یك فرآیند به منابع و ورودي آن است و هرچه این نسبت بیشتر باشد، به معناي استفاده بهینه از منابع در راستاي تحقق اهداف اقتصادي است.
شاخص های مختلفی برای اندازه گیری بهره وری وجود دارد اما با توجه به منابع آماری موجود در حوزه‌ی پتروشیمی ایران، شاخص های زیر در این زمینه بیشتر می تواند مورد استفاده قرار بگیرد:
- بهره وری كل عوامل تولید
این شاخص بهره‌وري مجموع عوامل تولید از قبیل نیروي كار و سرمایه را در صنعت پتروشیمي كشور اندازه گیري مي كند. اطلاعات مربوط به این شاخص در اختیار بانك مركزي و سازمان ملي بهره وري قرار دارد.
- نسبت تولید به ظرفیت اسمی كل مجتمع های تولیدی
افزایش این شاخص به معناي استفاده هرچه بیشتر از ظرفیت هاي موجود پتروشیمي كشور است. این شاخص در عمل بهره وري تولید صنعت پتروشیمي را از منظر میزان استفاده از ظرفیت های موجود در این بخش مورد بررسی قرار می دهد.
- درصد پیشرفت واقعی طرح های در دست اجرا نسبت به برنامه آن ها
افزایش این شاخص به معنای تطابق بیشتر پیشرفت واقعي طرح هاي در دست اجراي پتروشیمي با برنامه های تعیین شده است و نشان می دهد از هرگونه اتلاف زمان و هزینه هاي تابع آن در اجراي طرح ها جلوگیری شده است که نتیجه آن افزایش بهره وري در این بخش است.
شاخص های ديپلماسی تجاری
اهمیت اندازه گیری این شاخص را می توان در استراتژیک بودن دیپلماسی تجاری در صنعت پتروشیمی دانست که هرچقدر کشور در این موضوع فعال تر باشد سبب افزایش قدرت مقاومت و كاهش آسیب پذیري اقتصاد می گردد.
- درجه تمركز كالاهای صادراتی
این شاخص بیانگر سهم چند كشور اول هدف صادرات محصولات پتروشیمي كشور از كل صادرات این بخش است. افزایش این شاخص نشان از تمركز بازار صادراتي پتروشیمي كشور بر چند كشور مشخص و محدود دارد كه موجب افزایش آسیب پذیري اقتصادي كشور می گردد؛ چراکه در صورت بروز هر مشکلي با این كشورهاي خاص، بازار صادرات این محصولات به طور قابل توجهي كاهش خواهد یافت. لذا كاهش این شاخص مطلوب بوده و نشان از تنوع بازارهاي صادراتي صنعت پتروشیمي كشور خواهد داشت.
- سهم كشورهای منطقه از كل صادرات پتروشیمی كشور
افزایش این شاخص در بلندمدت به معناي ارتباط قوي تر اقتصادي با كشورهاي منطقه و تصاحب بازارهاي بالقوه آن ها در رقابت با دیگر کشورهای صادراتی منطقه همچون عربستان و تركیه است و در نهایت افزایش قدرت مقاومت و كاهش آسیب پذیري اقتصاد كشور را به دنبال خواهد داشت.
شاخص حمايت از صادرات و تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز
اهمیت این شاخص در افزایش ارزش افزوده از طریق تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز و کاهش ضربه پذیري درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز است.
- سهم صنعت پتروشیمی از تولید ناخالص داخلی كشور
بهبود این شاخص به معناي ارتقاي جایگاه صنعت پتروشیمي در اقتصاد ملي كشور است. با افزایش تولید محصولات پتروشیمي كشور و به دنبال آن تولید محصولات میاني و پایین دستي و تنوع بخشي به محصولات، رهایي اقتصاد كشور از فضاي تك محصولي تقویت مي شود.
- سهم صنعت پتروشیمی از صادرات غیرنفتی كشور
افزایش این شاخص به معناي افزایش صادرات صنعت پتروشیمي به عنوان پایین دست نفت و گاز بوده و نشان از توسعه مناسب زنجیره ارزش نفت و گاز و افزایش صادرات محصولات با ارزش افزوده بالاتر پتروشیمیایي به جاي نفت خام و گاز طبیعي دارد. شایان ذكر است هرچه در طول زنجیره ارزش محصولات پتروشیمي به سمت محصولات نهایي حركت كنیم، نتیجه مطلوب تري حاصل مي شود.
- سهم صادرات محصولات بالادستی از كل تولید محصولات بالادستی پتروشیمی كشور
كاهش این شاخص به معناي كاهش صادرات محصولات بالادستي پتروشیمي قبل از تبدیل آن ها به محصولات میان دست و پایین دست است. مطلوب کشور اینگونه است که این محصولات در بازار داخلي فروش بروند و به محصولات با ارزش افزوده بیشتر در حلقه هاي میاني و انتهایي زنجیره ارزش تبدیل شوند. لذا كاهش این شاخص مطلوب بوده و نشان دهنده توسعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمي كشور در داخل و دور شدن از تولید و صادرات محصولات بالادست گازپایه كم ارزش نظیر متانول و اوره است که در عمل به معنای خامفروشی است.
- ارزش هر تن محصول صادراتی صنعت پتروشیمی كشور
افزایش این شاخص به معناي افزایش صادرات داراي ارزش افزوده بالا و توسعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمي كشور است.
- نسبت ظرفیت تولید محصولات میان دست به ظرفیت تولید محصولات بالادست
افزایش این شاخص، توسعه متوازن زنجیره ارزش صنعت پتروشیمي كشور از حلقه بالادست به میان دست را نشان مي دهد كه امکان تبدیل درصد بیشتري از محصولات بالادست به میان دست و در نهایت محصولات پایین دست را فراهم مي كند.
- نسبت ظرفیت تولید محصولات پايین دست به ظرفیت تولید محصولات میان دست
افزایش این شاخص، توسعه متوازن زنجیره ارزش صنعت پتروشیمي كشور از حلقه میان دست به پایین دست را در وضعیت موجود نشان مي دهد. افزایش این شاخص به این معناست كه امکان تبدیل درصد بیشتري از محصولات میان دست به پایین دست فراهم شده است که نتیجه آن ارزش آفریني بیشتر در صنعت پتروشیمی است.
